RIYADH / ΛΟΝΔΙΝΟ: Ο πρόσφατος ισχυρισμός του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ότι ο μόνος τρόπος για την επίλυση της Κυπριακής διαφωνίας είναι η λύση δύο κρατών μπορεί να έχει βλάψει τα νερά περισσότερο, αντί να βοηθήσει στην επίλυση της μακροχρόνιας παγωμένης σύγκρουσης στην Ευρώπη.
Με την απόρριψη της επανένωσης της Κύπρου κάτω από μια ομοσπονδιακή ομπρέλα δύο ζωνών, που ευνοείται εδώ και πολύ καιρό από την Ελλάδα και τον ΟΗΕ, ο Τούρκος ηγέτης έχει σκοπίμως αυξήσει τα μερίδια ενόψει μιας συνάντησης υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Εθνών για να εκτιμήσει τη δυνατότητα επανάληψης των συνομιλιών.
Τα σχόλια του Ερντογάν ήρθαν επίσης λίγο αφότου οι ηγέτες της Ελλάδας και της Κύπρου δήλωσαν ότι θα αποδεχθούν μια ειρηνευτική συμφωνία μόνο βάσει ψηφισμάτων του ΟΗΕ, απορρίπτοντας τη φόρμουλα δύο κρατών που υποστηρίζεται από την κυβέρνησή του και την τουρκοκυπριακή ηγεσία.
Οι Ελληνοκύπριοι, οι οποίοι απαρτίζουν τη διεθνή αναγνωρισμένη κυβέρνηση του μέλους της ΕΕ, αρνούνται να συζητήσουν προτάσεις για ένωση δύο κρατών, καθώς αυτό συνεπάγεται κυριαρχία τουρκοκυπρίων.
Οι πρωτοβουλίες του ΟΗΕ απέτυχαν να ξεπεράσουν το αδιέξοδο από τότε που το νησί της Ανατολικής Μεσογείου υπέστη de-facto διχοτόμηση σε ελληνοφωνικές και τουρκικές ζώνες το 1974, όταν η Τουρκία εισέβαλε και κατέλαβε το βόρειο τρίτο της σε απάντηση σε πραξικόπημα στη Λευκωσία που δημιουργήθηκε από την ελληνική χούντα .
Οι τελευταίες διαπραγματεύσεις που χρηματοδοτήθηκαν από τον ΟΗΕ στο ελβετικό χιονοδρομικό κέντρο του Crans Montana έληξαν τον Ιούλιο του 2017, ακολουθώντας τον τρόπο των συνομιλιών που μεσολάβησε ο τότε αρχηγός του ΟΗΕ Κόφι Ανάν το 2004. Για τη συνάντηση του Μαρτίου, ο ΟΗΕ αναμένεται να προσκαλέσει την Κύπρο » δύο κοινότητες καθώς και υπουργοί Εξωτερικών από τα τρία εγγυητικά έθνη – Ελλάδα, Τουρκία και Βρετανία – για να συζητήσουν πώς να προχωρήσουμε στο θέμα.
«Η Κύπρος υπήρξε τέλμα για κάθε γενικό γραμματέα του ΟΗΕ από τη δεκαετία του 1970 και (ο σημερινός Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο) Γκουτέρες δεν θα αποτελεί εξαίρεση», δήλωσε ο Δημήτρης Τσαρούχας, καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Bilkent.
«Οι παράμετροι μιας λύσης είναι γνωστές σε όλα τα εμπλεκόμενα μέρη: ένα διζωνικό, δικοινοτικό κράτος που θα ενσωματώνει τις διατάξεις του διεθνούς δικαίου για την προστασία των δικαιωμάτων όλων και θα είναι αρκετά λειτουργική ώστε να λειτουργεί όλα. Οι μαξιμαλιστικές θέσεις και από τις δύο πλευρές σήμαναν ότι χάθηκαν χρυσές ευκαιρίες στο Crans Montana το 2017 και κατά τη διάρκεια του Σχεδίου Ανάν το 2004. “
Αλλά και πάλι, ο ανταγωνισμός τρέχει βαθιά. Οι Ελληνοκύπριοι απορρίπτουν τη χορήγηση εξουσίας αρνησικυρίας στους Τουρκοκύπριους και αντιτίθενται τόσο στη μόνιμη παρουσία στρατευμάτων όσο και στη συνέχιση των δικαιωμάτων στρατιωτικής επέμβασης από την Τουρκία.
Από την πλευρά της, η Τουρκία όχι μόνο απορρίπτει προτάσεις μιας ομοσπονδίας μεταξύ των δύο ζωνών, αλλά ζητά επίσης να μοιραστούν πόροι υδρογονανθράκων στην ανατολική Μεσόγειο. Τον περασμένο μήνα, Έλληνες και Τούρκοι αξιωματούχοι συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη μετά από ένα πενταετές κενό για διερευνητικές συνομιλίες σχετικά με μια σειρά από μακροχρόνια ζητήματα, συμπεριλαμβανομένου του καθεστώτος της Κύπρου.
Οι συγκρουόμενες αξιώσεις για την πολιτική κατάσταση και τους φυσικούς πόρους της Κύπρου ανάγονται περισσότερο από έναν αιώνα. Η Κύπρος προσαρτήθηκε από τη Βρετανία το 1914 στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, μετά από περισσότερα από 300 χρόνια οθωμανικής κυριαρχίας, και έγινε επίσημα βρετανική αποικία το 1925.
Στη συνέχεια, στα μέσα της δεκαετίας του 1950, οι Ελληνοκύπριοι ξεκίνησαν έναν αντάρτικο πόλεμο κατά της βρετανικής κυριαρχίας, απαιτώντας ενοποίηση με την Ελλάδα.
Η ανεξαρτησία κέρδισε το 1960 και ένα σύνταγμα που συμφωνήθηκε από τις ελληνικές και τουρκικές κοινότητες του νησιού. Σύμφωνα με τη Συνθήκη Εγγυήσεων, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ελλάδα και η Τουρκία διατήρησαν το δικαίωμα παρέμβασης σε κυπριακές υποθέσεις, ενώ οι Βρετανοί διατηρούσαν δύο στρατιωτικές βάσεις.
ΣΕΑΡΙΘΜΟΣ
1,28 εκατομμύρια Συνολικός πληθυσμός της Κύπρου.
35 δισεκατομμύρια δολάρια ΑΕΠ (ισοτιμία αγοραστικής δύναμης).
Ωστόσο, η Αρμονία ήταν βραχύβια. Η διακοινοτική βία ξέσπασε το 1963 όταν ο πρόεδρος, ο κληρικός και πολιτικός Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πρότεινε αλλαγές στις ρυθμίσεις για την κατανομή της εξουσίας του νησιού. Το επόμενο έτος, μια ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ έφτασε και οριοθέτησε την «Πράσινη Γραμμή».
Τα γεγονότα κινήθηκαν γρήγορα το 1974 όταν η στρατιωτική χούντα της Ελλάδας ενορχήστρωσε πραξικόπημα εναντίον του Μακάριου σε μια προσπάθεια προσάρτησης της Κύπρου. Η επακόλουθη ανάπτυξη τουρκικών στρατευμάτων στο βορρά του νησιού χώρισε αποτελεσματικά το νησί κατά μήκος της Πράσινης Γραμμής που ασκείται από τον ΟΗΕ.
Ενώ περίπου 165.000 Ελληνοκύπριοι εγκατέλειψαν νότια, περίπου 45.000 Τουρκοκύπριοι μεταφέρθηκαν στο Βορρά, όπου ίδρυσαν τη δική τους ανεξάρτητη διοίκηση με πρόεδρο τον Ραούφ Ντενκτάς. Παρά την ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η Τουρκία αρνήθηκε να αποσύρει τα στρατεύματά της από την Κύπρο.
Οι νέες προσπάθειες σε συνομιλίες που χρηματοδοτήθηκαν από τον ΟΗΕ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 διακόπηκαν όταν ο Ντενκτάς διακήρυξε μια ανεξάρτητη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου» – μια οντότητα που έχει αναγνωριστεί από την Τουρκία μέχρι σήμερα.
Η ανοιχτή σύγκρουση ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 όταν η ελληνοκυπριακή κυβέρνηση σκέφτηκε να αγοράσει ένα ρωσικό πυραυλικό αμυντικό σύστημα S-300 – μια κίνηση έπεσε γρήγορα όταν η Τουρκία απειλούσε στρατιωτική δράση.
Οι επαναλαμβανόμενες αποτυχίες της διπλωματίας και η ρητορική του εθνικισμού έδωσαν στους πολιτικούς αναλυτές να διαχειρίζονται τις προσδοκίες τους.
«Τα πρόσφατα εκλογικά αποτελέσματα στη βόρεια Κύπρο έχουν ενισχύσει εκεί τους σκληροπυρηνικούς – και οι ίδιοι επωφελούνται από την υλική και ιδεολογική υποστήριξη του Ερντογάν», δήλωσε ο Τσαρούχας στην Arab News. «Για πρώτη φορά, οι Τουρκοκύπριοι ισχυρίζονται τώρα ότι η λύση δύο κρατών είναι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός, και ο Ερντογάν το επαναλαμβάνει αυτό. Αυτό σημαίνει την κατάτμηση του νησιού.
«Από την άλλη πλευρά, είναι εξίσου αλήθεια ότι οι Ελληνοκύπριοι έχουν χάσει τις ευκαιρίες τους να πιέσουν για επιτυχή επίλυση του προβλήματος στο παρελθόν, οπότε δεν βιάζονται. Δεν ήταν ποτέ από το 1974. “
Ο Σταύρος Αυγουστίδης, πρέσβης της Κύπρου στη Σαουδική Αραβία, απορρίπτει τον ισχυρισμό ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά έχει επίσης χειριστεί το ζήτημα και βάζει την ευθύνη στην Τουρκία.
«Η αποτυχία διαδοχικών προσπαθειών για επίτευξη λύσης οφειλόταν ουσιαστικά στην επιμονή της Τουρκίας να διατηρήσει την Κύπρο ως προτεκτοράτο μέσω του ξεπερασμένου μετα-αποικιακού συστήματος εγγυήσεων και της παρουσίας τουρκικών στρατευμάτων στο έδαφος της Κύπρου», δήλωσε ο Αυγουσίδης στην Arab News.
«Η Κύπρος κατέληξε« εθνοτικά διχασμένη »ως αποτέλεσμα της τουρκικής στρατιωτικής εισβολής και κατοχής του 1974 και της πολιτικής εθνοκάθαρσης που εκτελούσε η Τουρκία εναντίον του λαού της Κύπρου».
Κρίνοντας από τις δηλώσεις που προέρχονται από την Άγκυρα, είναι προφανές ότι οι πολιτικοί του κυβερνώντος κόμματος δεν έχουν τίποτα να χάσουν υιοθετώντας μια πιο σκληρή γραμμή πριν από τη συνάντηση του ΟΗΕ. «Δεν υπάρχει πλέον λύση, αλλά λύση δύο κρατών», δήλωσε ο Ερντογάν σε συνάντηση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) την περασμένη εβδομάδα. «Είτε το αποδέχεστε είτε όχι, δεν υπάρχει πια ομοσπονδία».
Μια μέρα αργότερα, σε μια συνέντευξη με τον TRT Haber, ο Ιμπραήμ Καλίν, ο προεδρικός εκπρόσωπος, επεκτάθηκε στη δήλωση του αφεντικού του. «Δεν μπορούμε να συζητήσουμε για τα πράγματα που συζητήσαμε για 40 χρόνια για άλλα 40 χρόνια», είπε.
«Τώρα, αυτό το ζήτημα θα συζητηθεί κάτω από τη στέγη του ΟΗΕ. Θα συζητηθεί στις συνομιλίες 5 + 1. Τώρα θα συζητήσουμε μια λύση δύο κρατών. “
Οι παρατηρήσεις του Ερντογάν και του Καλίν έγιναν λίγο μετά τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Έλληνα πρωθυπουργό της Ελλάδας, δήλωσε ότι «σημαντικές» συνομιλίες για την επανένωση της Κύπρου δεν θα μπορούσαν να συνεχιστούν εάν η Τουρκία επιμένει σε συμφωνία δύο κρατών που αγνοεί το πλαίσιο του ΟΗΕ και της ΕΕ ειρηνευτική συμφωνία.
Ακόμα κι αν η συνάντηση του επόμενου μήνα προχωρήσει όπως έχει προγραμματιστεί, ένα επιτυχημένο αποτέλεσμα δεν είναι καθόλου εγγυημένο. Μετά από όλα, με τη νέα χιλιετία είχε ανανεωθεί η ώθηση για την επίλυση της διαφοράς, με επικεφαλής τον Ανάν. Ο οδικός χάρτης του 2002 – γνωστός ως Σχέδιο Ανάν – προέβλεπε μια ομοσπονδία με δύο συστατικά μέρη, υπό την προεδρία μιας εκ περιτροπής προεδρίας.
Εάν η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή πλευρά συμφώνησαν στο σχέδιο, θα προσφερόταν στην Κύπρο ένταξη στην ΕΕ. Εάν αποτύχουν, θα επιτραπεί να συμμετάσχει μόνο ο διεθνώς αναγνωρισμένος Ελληνοκύπριος νότος.
Το Σχέδιο Ανάν τέθηκε στο Κυπριακό κοινό σε δίδυμα δημοψηφίσματα το 2004. Αν και κέρδισε υποστήριξη μεταξύ Τουρκοκυπρίων, απορρίφθηκε συντριπτικά από τους Ελληνοκύπριους, επιδεινώνοντας έτσι την κατάσταση.
Η εχθρότητα μεταξύ των δύο πλευρών βαθαίνει το 2011 όταν η Κύπρος ξεκίνησε διερευνητικές γεωτρήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η Τουρκία ανταποκρίθηκε τον επόμενο χρόνο με τη δική της γεώτρηση στην ξηρά στη βόρεια Κύπρο παρά τις διαμαρτυρίες από την κυπριακή κυβέρνηση. Σε παράλληλη εξέλιξη, οι συνομιλίες επανένωσης που χρηματοδοτήθηκαν από τον ΟΗΕ που ξεκίνησαν το 2015 τελείωσαν και πάλι αδιάλειπτα τον Ιούλιο του 2017
Στη συνέχεια, τον Οκτώβριο του 2020, ο εθνικιστής κατά της επανένωσης Ersin Tatar κέρδισε στενά την τουρκοκυπριακή προεδρία, καθιστώντας το όραμα που υποστηρίζεται από τον ΟΗΕ για την ειρήνη φαίνεται ακόμη πιο πρακτικό. Με την τουρκική πλευρά να υποστηρίζει το αίτημα της Άγκυρας για φόρμουλα δύο κρατών, οι προσδοκίες για μια συμφωνία βάσει των ψηφισμάτων του ΟΗΕ που θα επιτευχθούν είναι χαμηλές.
Όσον αφορά τους Ελληνοκύπριους, οι όροι δεν έχουν αλλάξει, σύμφωνα με τον Πρέσβη Αυγουστίδη. «Δεσμευόμαστε για τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων με στόχο την επίτευξη λύσης μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας, όπως προβλέπεται στα σχετικά ψηφίσματα των Ηνωμένων Εθνών», δήλωσε στο Arab News.
«Ελπίζουμε ειλικρινά ότι το ίδιο επίπεδο δέσμευσης θα εμφανίζεται από όλους τους εμπλεκόμενους».
Μια λύση πρέπει να «σέβεται πλήρως τα βασικά δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες όλων των Κυπρίων, που θα απελευθερώσει την Κύπρο από ξένους εγγυητές και από την παρουσία ξένων στρατευμάτων, και θα την καταστήσει πλήρως σε θέση να ασκήσει το ρόλο της ως φάρος ειρήνης και σταθερότητας στην ανατολική Μεσόγειος.”
Όπως έχουν τα πράγματα, εάν τα δύο ανταγωνιστικά οράματα για το μέλλον της Κύπρου μπορούν να συμφιλιωθούν στο εγγύς μέλλον είναι μια ανοιχτή ερώτηση.
___________
• Κελάδημα: @NoorNugali
@RobertPEdwards