Η Συνθήκη της Ρώμης του 1957, η οποία ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), περιγράφει τον στόχο της συνεργασίας μεταξύ των μερών ως “εδραίωση της πολιτικής ενότητας μέσω της οικονομικής ολοκλήρωσης”. Πράγματι, το κίνημα ένταξης στη Δυτική Ευρώπη έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο από την ίδρυσή του. Η τελωνειακή ένωση ολοκληρώθηκε το 1968 μεταξύ των κρατών μελών, και το στάδιο της κοινής αγοράς όπου ήταν εφικτές οι «τέσσερις ελευθερίες» το 1992. Η οικονομική και νομισματική ένωση τέθηκε ως ο νέος στόχος με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και τα κράτη μέλη αναμενόταν να επιτύχουν αυτόν τον στόχο σταδιακά.
Η αναβίωση του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας αναμένεται να οδηγήσει στην πιθανότητα πλήρους ένταξης της Τουρκίας να παραμείνει αβέβαιη. Μετά από αυτό το διάστημα η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ θα διαμορφωθεί ανάλογα με την πορεία των εξελίξεων στην αρμονία και τον διάλογο του διεθνούς πολιτικού συστήματος μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας.
Ωστόσο, από τις αρχές του 21ου αιώνα, το κίνημα ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) έχει χάσει τον κύριο στόχο του λόγω των επιπτώσεων διαφόρων παραγόντων και έχει αποκτήσει μια εμφάνιση που στρέφεται προς βραχυπρόθεσμους στόχους και χάνει το όραμά της ανάμεσα στα τρέχοντα προβλήματα. Σήμερα, ακόμη και στα κράτη μέλη, η άποψη ότι η ολοκλήρωση έχει χάσει την προοπτική της είναι αποδεκτή και ο σκεπτικισμός της ΕΕ ενισχύεται. Οι πολιτικοί παρατηρητές, οι οποίοι παρακολουθούν τις εξελίξεις της ΕΕ στα κράτη μέλη και στον εξωτερικό κόσμο, συχνά φέρνουν αυτά τα ευρήματα στην ημερήσια διάταξη. Στην πραγματικότητα, είναι δυνατόν να επιτευχθεί ένα τέτοιο αποτέλεσμα εξετάζοντας τα συμπεράσματα των συνόδων κορυφής της ΕΕ που πραγματοποιήθηκαν την τελευταία περίοδο. Στις συνόδους κορυφής που πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο και τον Δεκέμβριο του 2020, και στη διάσκεψη κορυφής που πραγματοποιήθηκε μέσω τηλεδιάσκεψης στις 25-26 Μαρτίου 2021, οι ηγέτες δεν έλαβαν ζωτικά ζητήματα στην ατζέντα τους. Παραμένει αβέβαιο πώς θα ακολουθήσει η ολοκλήρωση της ΕΕ στις συνθήκες που η Βρετανία αποχωρεί από την Ένωση. Η Διακυβερνητική Διάσκεψη για το Μέλλον της ΕΕ δεν θα μπορούσε να συναντηθεί έως το 2020 για διάφορους λόγους. Κατά το παρελθόν έτος, νέα προβλήματα προστέθηκαν στα τρέχοντα προβλήματα της ΕΕ λόγω του νέου τύπου εστίας κοροναϊού (Kovid-19). Σε αυτό το πλαίσιο, άρχισε να συζητείται η μεταρρύθμιση ή η μεταβίβαση εξουσίας σε συστήματα υγείας που υπάγονται στην εθνική δικαιοδοσία. Λόγω του Kovid-19, ορισμένες κυβερνήσεις που προσπαθούν να περιορίσουν τις εξαγωγές προϊόντων υγειονομικής περίθαλψης, εμποδίζοντας την κυκλοφορία ανθρώπων και συντονίζοντας τις δραστηριότητες εμβολιασμού συγκαταλέγονται στα θέματα της ατζέντας στα οποία η ΕΕ προσπαθεί να βρει λύσεις.
Η ΕΕ σταματά για 15 χρόνια
Σε αυτό το σημείο, το σημείο που είναι σημαντικό και πρέπει να διευκρινιστεί είναι ο στόχος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η ιδέα της εγκαθίδρυσης πολιτικής ενότητας μέσω της οικονομικής συνεργασίας που προβλέπει η Συνθήκη της Ρώμης ισχύει ακόμη σήμερα; Ποια είναι τα σενάρια για το μέλλον της ολοκλήρωσης της ΕΕ, η οποία είναι επί του παρόντος διάσπαρτη; Είναι δυνατή μια αξιολόγηση της θέσης της Τουρκίας στην Ευρώπη σχετικά με το τι θα συνέβαινε στο μέλλον;
Πριν απαντήσετε σε όλες αυτές τις ερωτήσεις, η πραγματική κατάσταση πρέπει να υποβληθεί με αντικειμενική προοπτική. Σε αυτό το σημείο, η πρώτη παρατήρηση είναι το γεγονός ότι η ΕΕ βρίσκεται σε περίοδο στασιμότητας για 15 χρόνια. Με τις άμεσες ή έμμεσες επιπτώσεις διαφόρων τοπικών ή παγκόσμιων εξελίξεων, η ΕΕ φαίνεται να έχει χάσει το όραμά της σήμερα. Η πέμπτη επέκταση που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2004 είναι ένας από τους κύριους παράγοντες που προκαλούν τη στασιμότητα. Την προαναφερθείσα ημερομηνία, 8 χώρες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι οι διάδοχοι του Συμφώνου της Βαρσοβίας, της ΕΣΣΔ και της πρώην Γιουγκοσλαβίας, και η Μάλτα και η Ελληνοκυπριακή Διοίκηση της Νότιας Κύπρου (GASC) από τον ελεύθερο κόσμο προσχώρησαν στην ΕΕ ως πλήρη μέλη. Στη συνέχεια, το 2007, με την ένταξη της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας, ο αριθμός των μελών σχεδόν διπλασιάστηκε. Η διαδικασία προσαρμογής αυτών των χωρών, χωρίς εμπειρία στη δημοκρατία και στην οικονομία της αγοράς, στο σύστημα της ΕΕ μείωσε το επίπεδο της μέσης ευημερίας στην ΕΕ.
Ο δεύτερος σημαντικός λόγος για την παύση είναι η απόρριψη του συντάγματος που θα δώσει ένα όραμα στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Το σύνταγμα που εκπονήθηκε από την Ευρωπαϊκή Συνέλευση που συγκλήθηκε υπό την προεδρία του πρώην Προέδρου της Γαλλίας Valery Giscar d’Estaing υπογράφηκε στο Ωδείο του Ωδείου στη Ρώμη στις 29 Οκτωβρίου 2004. Το Σύνταγμα εφιστά την προσοχή ως κείμενο που ζωντανεύει το όνειρο μιας νέας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ωστόσο, το ξόρκι διαλύθηκε αφού η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες αρνήθηκαν να επικυρώσουν το σύνταγμα το 2005. Αμέσως μετά, το 2008, όταν ξέσπασε η παγκόσμια οικονομική κρίση, η ΕΕ συγκλόνισε ξανά. Τα οικονομικά προβλήματα, ιδίως στη ζώνη του ευρώ, οδήγησαν σε περαιτέρω μείωση του επιπέδου ευημερίας. Μετά την Αραβική Άνοιξη, η εισροή προσφύγων, η οποία πραγματοποιήθηκε στο μέγεθος της φυλετικής μετανάστευσης στην ευρωπαϊκή ήπειρο, έσυρε την ΕΕ σε ένα διατλαντικό κράτος που έχασε τη διαδρομή του στη μέση του ωκεανού. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών των εξελίξεων, έχει παρατηρηθεί ότι ο ευρωπαϊκός σκεπτικισμός έχει ενισχυθεί σε ορισμένα από τα κράτη μέλη. Τα πολιτικά κόμματα που είναι γνωστά για τα ξενοφοβικά, ρατσιστικά, ξενοφοβικά και ισλαμοφοβικά χαρακτηριστικά τους, τα οποία βρήκαν οριακή στήριξη σε προ της κρίσης εποχές, ενισχύθηκαν. Η κοινωνική υποστήριξη των πολιτικών κομμάτων, τα οποία ονομάζονται Εθνικό Μέτωπο (FN) στη Γαλλία, το Alternative for Germany (AfD) στη Γερμανία, το Forza Italy στην Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και την Αυστρία, έχει επεκταθεί. Μια άλλη εξέλιξη που επηρέασε αρνητικά την ΕΕ, η οποία ήταν σε κρίση, ήταν η απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ένωση ως αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος που πραγματοποιήθηκε στις 23 Ιουνίου 2016. Προκειμένου να κατανοήσουμε πόσο μεγάλο μέρος της ΕΕ έχει σπάσει, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι το μέγεθος του ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου είναι το άθροισμα των 19 φτωχότερων χωρών της ΕΕ. Η Βρετανία αποχώρησε από την ΕΕ από τις 31 Ιανουαρίου 2020, μετά από μια μακρά και αμφιλεγόμενη διαδικασία.
Όπως φαίνεται σαφώς, η ΕΕ βιώνει μια ενδιάμεση περίοδο από τις αρχές του 21ου αιώνα, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε διαγεννήσεις ή στασιμότητα. Οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας στην ΕΕ σε μια τόσο προβληματική περίοδο ξεκίνησαν το 2005. Κράτησαν τα κράτη μέλη των διαπραγματεύσεων για την Τουρκία λόγω προκατάληψης και ανταγωνισμού. Πράγματι, παρόλο που οι διαπραγματεύσεις για πλήρη ένταξη συνεχίζονται νόμιμα, στην πραγματικότητα έχουν αποκλειστεί. Το κράτος και η κυβέρνηση της ΕΕ των αποφάσεων της συνόδου κορυφής συγκεντρώθηκαν στις 25-26 Μαρτίου 2021 και για να φανούν ξεκάθαρα στις αποφάσεις της συνάντησης που πραγματοποιήθηκε ενώπιόν του, η Τουρκία συγκεντρώθηκε σε περιοχές εκτός των σχέσεων με την κατάσταση του υποψήφιου κράτους. Η τελική δήλωση της συνόδου κορυφής για την ενημέρωση των σχετικών τμημάτων της τελωνειακής ένωσης με την Τουρκία, η ελευθέρωση των θεωρήσεων, της συμφωνίας επανεισδοχής τίθεται σε λειτουργία, συμπεριλαμβανομένων θεμάτων όπως η Ανατολική Μεσόγειος, αλλά δεν γίνεται καμία αναφορά στις διαπραγματεύσεις.
Η θέση της Τουρκίας για το μέλλον της ΕΕ
Κατά την επίσκεψη του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen και του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Charles Michel στην Άγκυρα στις 6 Απριλίου 2021, αντιμετωπίστηκε κυρίως το ζήτημα των προσφύγων, το οποίο έχει τη δυνατότητα να επηρεάσει βαθιά την ΕΕ. Ηγέτες της ΕΕ, από την Τουρκία το 2022. Υπέβαλαν την πρόταση για μια νέα συμφωνία για τους πρόσφυγες. Σύριοι της ΕΕ στην Τουρκία, σύμφωνα με τη συμφωνία παροχής 6 δισεκατομμυρίων ευρώ το 2016, συμφώνησαν να παράσχουν οικονομικές συνεισφορές. Ωστόσο, υπήρξαν καθυστερήσεις στην πληρωμή αυτού του ποσού και ακόμη και η κατανομή των κονδυλίων σε έργα ολοκληρώθηκε μόνο μέχρι το τέλος του 2020. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ευαισθησία των προσφύγων στην Τουρκία για το έτος 2021 ανακοίνωσε ότι έχει διαθέσει για να αποκαλύψει το ποσό των 485 εκατομμυρίων ευρώ. Ο σκοπός της νέας συμφωνίας, η οποία αναμένεται να ισχύει από το 2022, είναι η πρόληψη ή ο περιορισμός της μετανάστευσης που επηρεάζει βαθιά τις ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, με το πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα της προόδου και της συνεργασίας σε αυτόν τον τομέα, είναι πιθανό ότι θα προβληματιστεί σε άλλους τομείς που σχετίζονται με τις διμερείς σχέσεις και θα ανοίξει νέα θέματα στην ημερήσια διάταξη.
Ωστόσο, η αναβίωση του διαλόγου και της συνεργασίας αναμένεται να οδηγήσει στην πιθανότητα πλήρους ένταξης της Τουρκίας να παραμείνει αβέβαιη. Μετά από αυτό το διάστημα η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ θα διαμορφωθεί ανάλογα με την πορεία των εξελίξεων στην αρμονία και τον διάλογο του διεθνούς πολιτικού συστήματος μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Η Τουρκία στο εγγύς μέλλον θα ζήσει δίπλα στην αλλαγή και τον μετασχηματισμό της αναζήτησης της ΕΕ για λύσεις στα τρέχοντα προβλήματα και μελλοντικά σενάρια, στο μέλλον η θέση της ΕΕ της Τουρκίας θα καθορίσει τι θα συμβεί στη γη.
Τα σενάρια για το μέλλον της ΕΕ καθορίστηκαν στη Λευκή Έκθεση που εκπόνησε η Επιτροπή το 2017. Παρόλο που στην εν λόγω έκθεση παρουσιάζονται πέντε επιλογές, όταν απλοποιούνται, τα κύρια στοιχεία που αναφέρονται στα μελλοντικά σενάρια εμφανίζονται ως διατήρηση της πραγματικής κατάστασης, περαιτέρω ολοκλήρωση και παράγωγα της πραγματικής κατάστασης. Αν και υποστηρίζεται ότι η δυνατότητα περαιτέρω ολοκλήρωσης έχει γίνει ισχυρότερη υπό τις συνθήκες όπου η Βρετανία αποχωρεί από την Ένωση, τα τρέχοντα χρόνια προβλήματα δεν επιτρέπουν νέες εξελίξεις. Η Βρετανία είχε φέρει το μοντέλο της Επιλεκτικής Ευρώπης στην ημερήσια διάταξη, το οποίο είναι το παράγωγο του τρέχοντος σταδίου ολοκλήρωσης, ως το μελλοντικό σενάριο ενώ βρίσκεται στην ΕΕ. Αυτό το μοντέλο προβλέπει τη μετατροπή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε μια κοινή αγορά ή ζώνη ελεύθερων συναλλαγών. Το μελλοντικό σενάριο που προβάλλουν οι ιδεαλιστές είναι το μοντέλο της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας ή των Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Εκτός από αυτό, παρουσιάστηκε επίσης ένα ευέλικτο μοντέλο ολοκλήρωσης, το οποίο προβλέπει τη διαίρεση των χωρών μελών σε δύο ως κέντρο και περιφέρεια, επίσης.
Η κατακερματισμένη, μη ομοιόμορφη δομή της ολοκλήρωσης της ΕΕ από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ είναι σύμφωνη με το ευρωπαϊκό μοντέλο πολλαπλών εργαλείων και επίσης, όταν λαμβάνονται υπόψη οι υποχρεώσεις, το ευρωπαϊκό μοντέλο μεταβλητής γεωμετρίας. Επειδή ορισμένες από τις χώρες χρησιμοποιούν το ευρώ, ορισμένες προτιμούν να παραμείνουν έξω ή δεν πληρούν τα κριτήρια. Ομοίως, ορισμένα μέλη περιλαμβάνονται στο σύστημα Σένγκεν, ενώ άλλα δεν είναι. Ορισμένες χώρες που χαρακτηρίζονται ως ουδέτερες δεν υπακούουν στη στρατιωτική συνεργασία. Από την άλλη πλευρά, η παρουσία χωρών της ΕΕ που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ επηρεάζει αρνητικά τις δραστηριότητες στρατιωτικής συνεργασίας. Το Σύστημα Interlocking Rings, που προτείνεται ως το ευρωπαϊκό μοντέλο του μέλλοντος, δεν είναι μόνο σύμφωνο με την πραγματική κατάσταση, αλλά προσφέρει επίσης μια άποψη ανοιχτή σε επιλογές από την Τελωνειακή Ένωση έως την πολιτική στρατιωτική ολοκλήρωση λόγω της διαφοροποίησης των σταδίων ολοκλήρωσης.
Οι εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις της Τουρκίας σε διεθνές επίπεδο και ανεξάρτητες από το πολιτικό σύστημα στην αλλαγή και τον μετασχηματισμό είναι το γεγονός ότι όταν αξιολογούμε βάσει μελλοντικών σεναρίων που θα μπορούσαν να εμφανιστούν στην ΕΕ: είναι η Τουρκία μια χώρα με τη δυνατότητα να λάβει χώρα έντονα η Ευρώπη του μέλλοντος. Αυτό που θα συμβεί στο μέλλον της Τουρκίας θα διαμορφωθεί με τον τρόπο που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα μελλοντικά σενάρια της ΕΕ. Η Τουρκία, ένας οργανισμός στρατιωτικής συνεργασίας του ΝΑΤΟ που εδρεύει στη Δύση προσχώρησε το 1952. Προσχώρησε στο Συμβούλιο της Ευρώπης, έναν οργανισμό πολιτικής συνεργασίας με έδρα τη Δύση, το 1949, λίγο μετά την ίδρυσή του. Από το 1959 αγωνίζεται να ενταχθεί στη δομή οικονομικής συνεργασίας, η οποία ονομάστηκε «Ευρωπαϊκή Ένωση» μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. Η θέση της Τουρκίας στο μέλλον της ΕΕ, πώς θα ακολουθήσει μια πορεία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, θα διαμορφωθεί ανάλογα με το σενάριο που θα εφαρμοστεί.
[Prof. Dr. İrfan Kaya Ülger Kocaeli Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Başkanıdır]
Τα νέα που παρουσιάζονται στους συνδρομητές μέσω του AA News Flow System (HAS) δημοσιεύονται στον ιστότοπο του Anadolu Agency με συνοπτικό τρόπο. Παρακαλούμε επικοινωνήστε για εγγραφή.