Ντμίτρι Shufutinsky
Η έλλειψη στήριξης της ΕΕ εναντίον της Τουρκίας, καθώς και η συνεχιζόμενη άδικη οικονομική πολιτική, έχουν δει την Κύπρο και την Ελλάδα να απομακρύνονται από τις Βρυξέλλες και προς τη Μέση Ανατολή.
Ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είναι αφοσιωμένος στην Europhile. Πολλοί Έλληνες, καθώς και Ελληνοκύπριοι, θεωρούν την ΕΕ απαραίτητη για την οικονομική ευημερία, το εμπόριο και την ανάπτυξή τους. Ωστόσο, μια σειρά από απογοητεύσεις σχετικά με την πολιτική της ΕΕ για την ανατολική Μεσόγειο οδήγησε τόσο την Ελλάδα όσο και την Κυπριακή Δημοκρατία – το διεθνώς αναγνωρισμένο, εθνικά ελληνικό νότιο τμήμα του νησιού – να αρχίσει να κάνει μια αισθητή πολιτική μετατόπιση προς τη Μέση Ανατολή.
Η Αθήνα και η Λευκωσία δεν εγκαταλείπουν την ΕΕ, και αυτή η αλλαγή προχωρά αργά για λίγο τώρα. Ωστόσο, η μαλακή στάση της ΕΕ απέναντι στις επιθετικές κινήσεις της Τουρκίας στην περιοχή στο σύνολό της έχει αφήσει τους πολιτικούς και στις δύο χώρες να έχουν ελάχιστες επιλογές, αλλά να συνεργαστούν στενότερα με τους νοτιοανατολικούς γείτονές τους.
Ο ελληνισμός επηρέασε και αντλήθηκε από πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής σε όλη την ιστορία – εβραϊκούς, αραβικούς, περσικούς και τουρκικούς. Αυτό είναι εμφανές στην ελληνική και ελληνοκυπριακή μουσική, κουζίνα, γλώσσα, θρησκεία και τρόπο ζωής. Κάποιοι μπορεί να λένε ότι ο Ελληνισμός είναι η μόνη εναπομένουσα μορφή μαλακής δύναμης από την εποχή της αρχαιότητας.
Στη σύγχρονη εποχή, ωστόσο, η Ελλάδα και η Κύπρος προσπάθησαν να κινηθούν προς την Ευρώπη. Στην ελληνική περίπτωση, εξαρτιόταν οικονομικά από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις αφού εξασφάλισε την ανεξαρτησία της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και οι Ευρωπαίοι βασιλιάδες κυβέρνησαν το ανασυγκροτημένο κράτος υπό μια ξένη «ελληνική μοναρχία». Η Βρετανία, εν τω μεταξύ, αποίκησε την Κύπρο έως ότου πέτυχε την ανεξαρτησία της το 1960.
Η βορειοδυτική Ευρώπη, και αργότερα η ΕΕ, ήταν τεράστιες επιρροές σε έναν ανανεωμένο ελληνικό πολιτισμό που επιδιώκει να ρίξει τα ανατολικά συμπλέγματα του οθωμανισμού.
Τώρα, όμως, τα πράγματα μπορεί να επιστρέφουν στην παλιά – και, μερικοί μπορεί να υποστηρίζουν, φυσικά – σειρά πραγμάτων.
Μετά τη ρήξη των σχέσεων του Ισραήλ με την Τουρκία τη δεκαετία του 2010 και την ανακάλυψη φυσικού αερίου στη λεκάνη Λεβαντίνης, η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Κύπρος ενώθηκαν για να εκμεταλλευτούν τους πόρους και να ξεκινήσουν ένα φιλόδοξο σχέδιο για την αποστολή του φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Έκτοτε έχουν ενταχθεί και άλλα έθνη. Η τριμερής συμμαχία, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, έχει εμβαθύνει ώστε να περιλαμβάνει στρατιωτική συνεργασία και κοινές προσπάθειες πίεσης στην Ουάσινγκτον. Η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και αρκετών αραβικών χωρών έχει προωθήσει περαιτέρω αυτήν τη διαδικασία.
Το εβραϊκό κράτος και οι γείτονές του –οι οποίοι έχουν από καιρό μοιραστεί στενούς δεσμούς με τις ελληνικές χώρες– όλοι ανησυχούν για την τουρκική επιθετικότητα στην περιοχή και τις νεο-οθωμανικές φιλοδοξίες του. Οι συνεχείς παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και των κυπριακών υδάτων από την Άγκυρα οδήγησαν σε εκκλήσεις από τη Λευκωσία και την Αθήνα για κυρώσεις της ΕΕ στην Άγκυρα. Ωστόσο, οι Βρυξέλλες, που προσέχουν τη στενή συμμαχία μεταξύ της Γερμανίας και των Τούρκων, ακολούθησαν μόνο μια σε μεγάλο βαθμό συμβολική κίνηση. Ακόμη και η Γαλλία, ένας πρόσφατος υποστηρικτής των ελληνοκυπριακών εδαφικών δικαιωμάτων, πήρε μια σχετικά ήπια στάση στο θέμα των κυρώσεων.
Για πολλές στις δύο χώρες – ήδη σκεπτικοί για το μπλοκ λόγω του ρόλου της στην κρίση χρέους – αυτά ήταν σημάδια στα οποία δεν μπορεί πλέον να βασιστεί η Ευρώπη. Το Ισραήλ και οι Άραβες γείτονές του έχουν ήδη μάθει αυτό το μάθημα, καθώς οι Βρυξέλλες αγνοούν επίμονα την τουρκική και την ιρανική επιθετικότητα υπέρ μιας επιλεκτικής ανησυχίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εμμονή με το παλαιστινιακό ζήτημα.
Οι στρατιωτικοί δεσμοί έχουν γίνει βασικό στοιχείο της ελληνο-ισραηλινής και της ελληνοαραβικής συνεργασίας. Η Ελλάδα έστειλε συστήματα Patriot για την προστασία των πετρελαιοπηγών της Σαουδικής Αραβίας, ενώ τα ΗΑΕ έστειλαν μαχητικά αεροσκάφη στην Ελλάδα για να συμμετάσχουν σε ένα κοινό αεροπορικό τρυπάνι.
Η Αίγυπτος συμμετέχει σχεδόν κάθε χρόνο με την Ελλάδα και την Κύπρο σε κοινές ναυτικές ασκήσεις και το Ισραήλ συμφώνησε πρόσφατα να ανοίξει ένα κοινό κέντρο εκπαίδευσης πτήσεων στην Καλαμάτα με την Ελλάδα. Η Ιερουσαλήμ θα μισθώσει επίσης αεροσκάφη στην Αθήνα για άμυνα στα σύνορα. Το Ισραήλ συμφώνησε επίσης να αναβαθμίσει περαιτέρω την αμυντική συνεργασία με τη Λευκωσία και την Αθήνα το επόμενο έτος, και πιθανώς στο εξωτερικό. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ – που έγιναν πιο κοντά στην Αθήνα και τη Λευκωσία στα τέλη – πράγματι επέβαλαν κυρώσεις στην Τουρκία για την αγορά ρωσικών συστημάτων S-400.
Εδώ και χρόνια, οι Ρώσοι και οι Κινέζοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν αγκαλιάσει την ιδέα του «περιφερειακού χαρακτήρα» – μιας έννοιας σύμφωνα με την οποία χώρες σε μια κοινή γεωγραφική περιοχή συνεργάζονται σε διάφορα θέματα, χωρίς την επιρροή των μακρινών ξένων εθνών. Φαίνεται ότι αυτό συμβαίνει, αν και ίσως όχι με τον τρόπο που οραματίζεται η Μόσχα και το Πεκίνο.
Ο Κώστας Γρίβας, καθηγητής γεωπολιτικής και οπλικών συστημάτων στην Ελληνική Στρατιωτική Ακαδημία, δήλωσε ότι η Ελλάδα θα ξαναγράψει τον γεωπολιτικό χάρτη που περιλαμβάνει τις σταθερές αραβικές χώρες, την Ινδία, το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα και τη Γαλλία σε μια νέα συμμαχία Μεσογείου-Μέσης Ανατολής για να αντιμετωπίσει το δίκτυο των συμμάχων που έχει δημιουργήσει η Τουρκία με το Πακιστάν και τους Τούρκους αδελφούς της στην Κεντρική Ασία. Ο Seth J. Frantzman, Εκτελεστικός Διευθυντής του Κέντρου Αναφορών και Ανάλυσης της Μέσης Ανατολής, τοποθετεί την Ελλάδα και την Ινδία σε μια «μεγαλύτερη Μέση Ανατολή» όσον αφορά τις αναδυόμενες γεωπολιτικές συμμαχίες.
Καθώς η ΕΕ χάνει την αξιοπιστία της στην περιοχή και αντιμετωπίζει ακραίες εσωτερικές αναταραχές, τέτοιες περιφερειακές συμμαχίες – που συχνά βασίζονται σε κοινούς πολιτισμούς και κοινά γεωπολιτικά συμφέροντα – είναι πιθανό να γίνουν πιο κοινές ενόψει κοινών προβλημάτων. Η Ελλάδα και η Κύπρος, με τη βοήθεια των περιφερειακών συμμάχων της και της Ουάσινγκτον, θα πρέπει να συνεχίσουν να πιέζουν την Ευρώπη να αναλάβει περισσότερη δράση κατά της Τουρκίας. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να συνεχίσει να αγκαλιάζει την προσέγγιση που πλησιάζει, δεδομένης της πιθανότητας οι Βρυξέλλες να παραμείνουν χωρίς δόντια ενάντια στις νεο-οθωμανικές πολιτικές της Άγκυρας.
Ο Ντμίτρι Σούφτονινσκι είναι απόφοιτος του προγράμματος Masters του Πανεπιστημίου Arcadia στη Διεθνή Ειρήνη και Επίλυση Συγκρούσεων. Σήμερα ζει ως μοναχικός στρατιώτης στο Kibbutz Erez του Ισραήλ, υπηρετώντας στην ταξιαρχία Givati στο πλαίσιο του προγράμματος Garin Tzabar.