Έχουν περάσει δώδεκα και έντεκα χρόνια από το Νταβός και το μπλε Μαρμάρα περιστατικά, αντίστοιχα, και οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ υφίστανται έντονες προσπάθειες ανάκαμψης. Είναι δύο σημαντικοί ανατολικοί γείτονες και επηρεάζουν την περιφερειακή σταθερότητα.
Επί του παρόντος, όπως και στο παρελθόν, οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών βασίζονται σε μια δομή realpolitik, επιδιώκοντας έτσι μια σχέση ισορροπίας / ενδιαφέροντος, και εξαρτάται από το παλαιστινιακό ζήτημα και τη θέση του Ισραήλ ως προνομιούχου ομολόγου του Λευκού Οίκου. Ωστόσο, ας συνοψίσουμε εν συντομία την ιστορία των τουρκο-εβραϊκών σχέσεων.
Το πρώτο σημαντικό γεγονός που έρχεται στο μυαλό όταν αναφέρομαι στους Εβραίους και τους Τούρκους είναι ότι όταν περισσότεροι από 200.000 Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανική Εξέταση το 1491, η Οθωμανική Αυτοκρατορία τους κάλεσε να εγκατασταθούν στην επικράτειά της.
Η Τουρκία ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ το 1949. Η πρώτη διπλωματική αποστολή του Ισραήλ στην Τουρκία άνοιξε στις 7 Ιανουαρίου 1950, αλλά, μετά την κρίση του Σουέζ το 1956, οι σχέσεις μειώθηκαν στο επίπεδο χρέωση d’affaires. Στον δεύτερο αραβο-ισραηλινό πόλεμο του 1967, η Τουρκία επέλεξε να μην εμπλακεί και δεν επέτρεψε στις σχέσεις να σπάσουν εντελώς.
Τη δεκαετία του 1990 σημειώθηκε μια θετική τάση και εξέλιξη όσον αφορά τις διμερείς σχέσεις. Μετά τον δεύτερο πόλεμο του Κόλπου το 1991 – που, όπως θυμάστε, ακολούθησε τον πρώτο Ιρακινό 1980-1988 στον οποίο ολόκληρος ο κόσμος ήταν ενάντια στο Ιράν (με τη μόνη εξαίρεση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας, της Συρίας, της Λιβύης και του ηθική υποστήριξη της Αλβανίας του Ένβερ Χότζα) – Η Τουρκία ήταν στο επίκεντρο της πολιτικής ασφάλειας στην περιοχή. Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις Τουρκίας-Ισραήλ αναζωογονήθηκαν σοβαρά.
Το 1993, η Τουρκία αναβάθμισε τις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ σε πρεσβευτικό επίπεδο. Η υπογραφή των Συμφωνιών του Όσλο μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ οδήγησε σε στενότερες σχέσεις. Η συμφωνία στρατιωτικής συνεργασίας του 1996 υπογράφηκε μεταξύ των δύο χωρών στον αγώνα κατά του Κουρδικού Εργατικού Κόμματος (PKK) στην Τουρκία, η οποία παρείχε σημαντική υποστήριξη υλικοτεχνικής υποστήριξης και πληροφοριών και στις δύο πλευρές.
Στη δεκαετία του 2000, υπήρξε μια περαιτέρω προσέγγιση με το Ισραήλ, λόγω της πολιτικής «μηδενικών προβλημάτων με τους γείτονες» που προωθήθηκε από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν. Θυμάμαι ακόμα το τεύχος 3/1999 της ιταλικής αναθεώρησης της γεωπολιτικής “Ασβέστες” με τίτλο “Τουρκία-Ισραήλ, η Νέα Συμμαχία“.
Το 2002, μια ισραηλινή εταιρεία ανέλαβε το έργο εκσυγχρονισμού δώδεκα δεξαμενών M-60 που ανήκουν στις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις. Το 2004, η Τουρκία συμφώνησε να πουλήσει νερό στο Ισραήλ από τον ποταμό Manavgat.
Η επίσκεψη του πρωθυπουργού Ερντογάν στο Ισραήλ το 2005 ήταν ένα σημείο καμπής όσον αφορά τη διαμεσολάβηση μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ και την περαιτέρω πρόοδο των διμερών σχέσεων. Το 2007, ο Ισραηλινός Πρόεδρος Shimon Peres και ο Παλαιστίνιος Πρόεδρος Mahmud Abbas μίλησαν στην Τουρκική Μεγάλη Εθνοσυνέλευση μια μέρα μακριά. Συνεχίστηκαν επισκέψεις υψηλού επιπέδου από το Ισραήλ.
Στις 22 Δεκεμβρίου 2008, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Εχούντ Όλμερτ ήρθε στην Άγκυρα και συναντήθηκε με τον Πρωθυπουργό Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Σε αυτή τη συνάντηση, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος όσον αφορά τη διαμεσολάβηση της Τουρκίας μεταξύ Ισραήλ και Συρίας.
Εκτός από τα προαναφερθέντα περιστατικά, η επιδείνωση των τουρκο-ισραηλινών σχέσεων συνέβη πέντε ημέρες μετά την προαναφερθείσα συνάντηση, δηλαδή η επιχείρηση «Cast Lead» κατά της Γάζας στις 27 Δεκεμβρίου 2008. Μετά από αυτό το γεγονός, οι σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών δεν ήταν ποτέ ίδιες με πριν.
Πρόσφατα, ωστόσο, έγιναν δηλώσεις καλής θέλησης και από τις δύο χώρες για την ομαλοποίηση των πολιτικών σχέσεων. Τον Δεκέμβριο του 2020, ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι ήθελε να βελτιώσει τις σχέσεις με το Ισραήλ και είπε: «Δεν μπορούμε να δεχτούμε τη στάση του Ισραήλ απέναντι στα παλαιστινιακά εδάφη. Αυτό είναι το σημείο στο οποίο διαφέρουμε από το Ισραήλ – διαφορετικά, η καρδιά μας επιθυμεί να βελτιώσει και τις σχέσεις μας με αυτό ».
Στις σχέσεις της με το Ισραήλ, η Τουρκία θέτει ως προϋπόθεση το παλαιστινιακό ζήτημα. Όταν το εξετάζουμε από την αντίθετη οπτική γωνία, το παλαιστινιακό ζήτημα είναι ζωτικής σημασίας για το Ισραήλ. Επομένως, αποτελεί σοβαρό εμπόδιο στις διμερείς σχέσεις.
Από την άλλη πλευρά, πολλά περιφερειακά ζητήματα όπως η Ανατολική Μεσόγειος, η Συρία και ορισμένα θέματα ασφάλειας στην περιοχή απαιτούν τη συνεργασία αυτών των δύο βασικών χωρών. Για το λόγο αυτό, είναι σαφές ότι και οι δύο πλευρές επιθυμούν τουλάχιστον να τερματίσουν την κρίση, να μειώσουν τη ρητορική σε επίπεδο ηγεσίας και να επικεντρωθούν στη συνεργασία και realpolitik περιοχές.
Τους επόμενους μήνες, σίγουρα θα καταβληθούν προσπάθειες για την επίτευξη ισορροπίας μεταξύ αυτών των προθέσεων και των προϋποθέσεων που καθιστούν απαραίτητη την επανέναρξη των διμερών σχέσεων με το Ισραήλ σε ίση βάση. Καθώς οι βελτιωμένες σχέσεις με το Ισραήλ θα επηρεάσουν επίσης θετικά τις σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η Τουρκία επιδιώκει να αποφύγει τις ΗΠΑ και την ΕΕ να επιβάλουν κυρώσεις που θα μπορούσαν να αυξήσουν την αντι-δυτική νεο-οθωμανική ρητορική, ενώ οι βελτιωμένες σχέσεις με το Ισραήλ θα μπορούσαν να προσφέρουν ένα θετικό αποτέλεσμα όχι μόνο για να αποφευχθούν οι προαναφερθείσες ζημιές, αλλά και για να επιλυθεί Τουρκικά θέματα που σχετίζονται με την Ανατολική Μεσόγειο, τα χωρικά ύδατα, τη Λιβύη και τη Συρία. Η Τουρκία δεν έχει καμία πρόθεση να υποστηρίξει τέτοια ζητήματα που θεωρεί ζωτικής σημασίας. Αρκετά το αντίθετο. Θα ήθελε να μεταφέρει θετικά μηνύματα σε επίπεδο συνομιλιών και συνόδων κορυφής.
Ένα άλλο σημαντικό θέμα τριβής μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ είναι η χρήση πετρελαίου και φυσικού αερίου στα αποθέματα της Ανατολικής Μεσογείου μεταξύ Αιγύπτου, Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου (Λευκωσία).
Αυτή η προσέγγιση αποκλείει την Τουρκία. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ υποστηρίζουν επίσης σθεναρά την τρέχουσα κατάσταση (την οποία εξετάσαμε σε προηγούμενο άρθρο) για τον επιπλέον λόγο ότι η Γαλλία συμπεριλήφθηκε στην εξίσωση.
Η ευθυγράμμιση των δυνάμεων και των μετώπων σε αυτές τις θαλάσσιες περιοχές παρατηρήθηκε επίσης ευρέως κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη, όπου η Τουρκία, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, η Γαλλία, καθώς και άλλοι παίκτες όπως η Ρωσία, η Ιταλία κ.λπ. .
Τελικά, ένα σημείο επαφής μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ είναι ο ρόλος διαμεσολάβησης που θα μπορούσε να διαδραματίσει ο πρώτος στις σχέσεις μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, ειδικά μετά τη βελτίωση των σχέσεων Τουρκίας-Ιράν.
Πράγματι, μετά την αεροπορική επίθεση των ΗΠΑ στη Βαγδάτη – η οποία σκότωσε τον Ιρανό στρατηγό Qassem Soleimani στις 3 Ιανουαρίου 2020 – ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι η δράση των ΗΠΑ θα αύξανε την ανασφάλεια και την αστάθεια στην περιοχή. Ανέφερε επίσης ότι η Τουρκία ανησυχεί για τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ιράν που θα μπορούσαν να μετατρέψουν το Ιράκ σε μια περιοχή σύγκρουσης εις βάρος της ειρήνης και της σταθερότητας στην περιοχή. Υπήρξε επίσης ένα συλληπητήριο τηλεφώνημα από τον Πρόεδρο Ερντογάν προς τον Ιρανό Πρόεδρο Ρουχάνι, που τον ώθησε να αποφύγει μια σύγκρουση κλιμάκωσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες μετά την αεροπορική επίθεση.
Κατά συνέπεια, είναι προς το συμφέρον του Τούρκου Προέδρου να διατηρήσει ένα ανοιχτό κανάλι με το Ιράν, έτσι ώστε ο ίδιος να μειώσει τις αμοιβαίες εντάσεις μεταξύ Ισραήλ και Ιράν και – με τη σειρά του – η ισραηλινή διπλωματία μπορεί να επηρεάσει τις επιλογές του Προέδρου Μπάιντεν, αν και λιγότερο υπέρ του Ισραήλ από Ντόναλντ Τραμπ.
Η Τουρκία είναι γνωστό ότι έχει πολλά προβλήματα σχέσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες – ειδικά μετά την απόπειρα πραξικοπήματος της 15-16 Ιουλίου 2016 και συμπεριλαμβανομένου του προαναφερθέντος ζητήματος πετρελαίου – και συνειδητοποιεί ότι μόνο το Ισραήλ μπορεί να επιλύσει την κατάσταση ομαλά.
Στην πραγματικότητα, οι σχέσεις Ισραήλ-ΗΠΑ δεν είναι στην καλύτερη τους θέση όπως ήταν υπό τον Πρόεδρο Τραμπ. Ο Πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται να αγνοεί αυτό το γεγονός, αλλά όντως ο Τούρκος Πρόεδρος γνωρίζει ότι η μόνη φωνή που μπορεί να ακούσει ο Λευκός Οίκος είναι η Ισραηλινή και σίγουρα όχι η φωνή των μοναρχιών του Κόλπου, επί του παρόντος σε αντίθεση με την Τουρκία.
Το Ισραήλ διατηρεί χαμηλό προφίλ στις δηλώσεις του Προέδρου Ερντογάν σχετικά με τους Παλαιστινίους – καθώς πιστεύει ότι είναι επακόλουθοι – καθώς και σε σχέση με μια σειρά από σαφώς αντιιωνιστικές στάσεις του τουρκικού λαού.
Είμαστε βέβαιοι, ωστόσο, ότι οι δηλώσεις ανοίγματος και ισραηλινής συγκατάθεσης του Προέδρου Ερντογάν θα έχουν σίγουρα συγκεκριμένα αποτελέσματα.