Μία από τις πιο αξιοσημείωτες και αμφιλεγόμενες εξελίξεις που είδε η Μέση Ανατολή το 2020 ήταν το κύμα των αραβικών κρατών που εξομαλύνουν τις σχέσεις με τον πρώην εχθρό τους Ισραήλ.
Το πρώτο έως το τέλος δεκαετιών απόρριψης ήταν τα ΗΑΕ, με το Μπαχρέιν και το Σουδάν να ακολουθούν σύντομα. Τον Δεκέμβριο, το Μαρόκο, επίσης, σταθεροποίησε επίσημα τους δεσμούς με το Τελ Αβίβ.
Όμως, η αλλαγή που βρίσκεται σε εξέλιξη στην Τουρκία, ένα από τα πιο ισχυρά μη αραβικά κράτη της περιοχής, θα μπορούσε να αλλάξει δραματικά τη γεωπολιτική της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης τα επόμενα χρόνια.
“Θα θέλαμε να βελτιώσουμε τους δεσμούς μας”, δήλωσε ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν σε δημοσιογράφους στην Κωνσταντινούπολη στις 25 Δεκεμβρίου.
Αυτό εξέπληξε πολλούς, καθώς ο Ερντογάν υπήρξε ένας από τους ισχυρότερους επικριτές του Ισραήλ τα τελευταία χρόνια, καταδικάζοντας επανειλημμένα τη μεταχείριση του Ισραήλ στους Παλαιστινίους.
Αυτό περιελάμβανε την κατηγορία του Ισραήλ για «γενοκτονία», όταν οι ισραηλινές δυνάμεις σκότωσαν 50 Παλαιστίνιους που διαμαρτύρονταν κατά της αναγνώρισης των Ιερουσαλήμ από τις ΗΠΑ ως ισραηλινής πρωτεύουσας το 2018.
«Με την πάροδο των ετών, ο Ερντογάν έκανε πολλές αντι-Ισραηλινές και αντισημιτικές παρατηρήσεις και έκαψε πολλές γέφυρες με το εβραϊκό κράτος», δήλωσε ο Αϊκάν Ερντεμίρ, ανώτερος διευθυντής του Τουρκικού Προγράμματος στο Ίδρυμα Άμυνας των Δημοκρατιών που εδρεύει στην Ουάσινγκτον. Φορές.
Το Ισραήλ έχει καταδικάσει αμοιβαία τον Ερντογάν, με τον Πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου να κατηγορεί την Τουρκία για «εθνοκάθαρση» των Συριακών Κούρδων κατά την εισβολή της Τουρκίας στη βορειοανατολική Συρία το 2019.
Ωστόσο, καθώς η περιοχή επαναβαθμολογεί τις εξωτερικές της σχέσεις μετά από τέσσερα χρόνια του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ – και με την άφιξη του Τζο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο – η Τουρκία αναβαθμίζει την περιφερειακή της στάση.
Αν και παραμένουν σημαντικά εμπόδια στη συμφιλίωση, η απόψυξη στις σχέσεις θα έχει σημαντικές στρατηγικές συνέπειες – με την Άγκυρα και το Τελ Αβίβ να ανακαλύπτουν ίσως τα κοινά συμφέροντα που κάποτε τους έκαναν τόσο στενούς περιφερειακούς εταίρους.
Κοινές αιτίες
Ένας λόγος για τον οποίο η Τουρκία μπορεί να επιθυμεί να αποκαταστήσει τις σχέσεις με το Ισραήλ είναι η επιθυμία της να αναδιατυπώσει τα θαλάσσια σύνορα στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Τουρκία έχει πρόσφατα διαφωνήσει με γείτονες Ελλάδα και Κύπρο.
Η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι οι διεθνείς συμφωνίες για τα θαλάσσια εδάφη – και οι πόροι εντός και κάτω αυτών – είναι άδικες.
“Αν δείτε αυτό που υποστηρίζει η Ελλάδα, είναι σαν να μας παγιδεύει στις ακτές μας”, δήλωσε ο Τούρκος υπουργός Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ στην τοπική τηλεόραση στις 29 Δεκεμβρίου.
Αυτή η άποψη αμφισβητείται έντονα από την Ελλάδα και την Κύπρο, μαζί με τους συμμάχους τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ), οι οποίοι επισημαίνουν ότι οι υφιστάμενες θαλάσσιες ρυθμίσεις έχουν την υποστήριξη του διεθνούς δικαίου μέσω της τελευταίας επανάληψης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Συγκεντρώνοντας υποστήριξη για τη θέση τους, η Αθήνα και η Λευκωσία υπήρξαν επίσης ένθερμοι υποστηρικτές του Ανατολικού Μεσογειακού Φόρουμ Αερίου, μιας οργάνωσης που περιλαμβάνει τόσο το Ισραήλ όσο και την Αίγυπτο, αλλά αποκλείει ρητά την Τουρκία.
Ο Ερντογάν, ωστόσο, πιέζει για περιφερειακή διάσκεψη – συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ και άλλων παράκτιων κρατών – για να εξετάσει το ζήτημα των ορίων και να ξαναγράψει τους χάρτες υπέρ της Τουρκίας.
«Εάν η Τουρκία θέλει να διατηρήσει και να ενισχύσει τα κέρδη της στην Ανατολική Μεσόγειο», δήλωσε ο Altug Gunal, από το Τμήμα Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Ege στη Σμύρνη, «πρέπει να διορθώσει τις σχέσεις της με χώρες όπως το Ισραήλ και η Αίγυπτος, που έχουν γίνει ένθερμοι σύμμαχοι με την Ελλάδα. “
Μάτι στην Ουάσιγκτον
Ένας άλλος μοχλός για το μαλάκωμα της Άγκυρας στο Ισραήλ είναι οι ΗΠΑ.
«Ο Ερντογάν ανησυχεί βαθιά ότι η εισερχόμενη κυβέρνηση Μπάιντεν θα είναι πιο σκληρή απέναντι στην Τουρκία από την εξερχόμενη κυβέρνηση Τραμπ», λέει ο Ερντεμίρ. «Ελπίζει ότι ακόμη και η συζήτηση για τουρκο-ισραηλινή προσέγγιση μπορεί να του κερδίσει κάποια καλή θέληση στην Ουάσινγκτον».
Η Τουρκία αντιμετωπίζει τώρα κυρώσεις στις ΗΠΑ για την αγορά και δοκιμαστική εκτόξευση ρωσικών αντιαεροπορικών πυραύλων, αλλά ο Τραμπ έχει επίσης καθυστερήσει μια αμφιλεγόμενη δικαστική υπόθεση εναντίον της Τουρκίας για φερόμενες ιρανικές κυρώσεις που εκτοξεύτηκαν από μία από τις κρατικές τράπεζες.
«Η ανάκτηση της υποστήριξης του αμερικανικού εβραϊκού λόμπι, ή τουλάχιστον η αποτροπή της από την εναντίον της Τουρκίας, φαίνεται μια λογική πορεία δράσης για την Άγκυρα», προσθέτει ο Gunal.
Ωστόσο, η Τουρκία δεν είναι η πιο δημοφιλής πολιτεία στις ΗΠΑ αυτές τις μέρες.
«Ο Ερντογάν χρειάζεται περισσότερο από μια τέτοια τακτική στάση για να καταστρέψει την αρνητική του εικόνα στην Ουάσινγκτον», λέει ο Ερντεμίρ, «αφού οι Ρεπουμπλικάνοι και οι Δημοκρατικοί είναι εξίσου προσεκτικοί με τις πολιτικές του».
Το Ισραήλ, επίσης, θα κερδίσει κάποια νίκη, ιδίως δεδομένης της υποστήριξης της Άγκυρας προς τη Χαμάς, την ισλαμιστική παλαιστινιακή ομάδα που ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας και η οποία θεωρείται «τρομοκρατική» οργάνωση από το Ισραήλ, την ΕΕ και τις ΗΠΑ.
Η Τουρκία έχει χρηματοδοτήσει νοσοκομεία και έργα υποδομής στη Γάζα, ενώ ο Ερντογάν φιλοξενεί επίσης ηγέτες της Χαμάς στην Άγκυρα.
Συριακές υποψίες
Ταυτόχρονα, όμως, τόσο η Τουρκία όσο και το Ισραήλ είναι ύποπτα για τη γειτονική Συρία και το υποστηρικτικό της Ιράν. Στη δεκαετία του 1990, αυτό οδήγησε το Ισραήλ και την Τουρκία σε μια ισχυρή συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας.
«Η Τουρκία αγόρασε πολλά όπλα από το Ισραήλ», δήλωσε ο κορυφαίος σύμβουλος του Ερντογάν Μεσούτ Χακί Κάσιν στη φωνή της Αμερικής στις 21 Δεκεμβρίου. «Μπορούμε να το κανονίσουμε ξανά. Οι αμυντικές βιομηχανίες της Τουρκίας και του Ισραήλ μπορούν να προχωρήσουν μαζί ».
Ένα σαφές πρόσφατο παράδειγμα για το πώς έχει ήδη συμβεί αυτό είναι στον Καύκασο.
Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης σύγκρουσης μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τόσο το Ισραήλ όσο και η Τουρκία υποστήριξαν το Αζερμπαϊτζάν, έναν μακροχρόνιο σύμμαχο και των δύο, ενώ το Ιράν ήταν πολύ καιρό πιο κοντά στην Αρμενία.
Όπλα που παραδόθηκαν στο Αζερμπαϊτζάν από την Τουρκία και το Ισραήλ – ιδίως στην τεχνολογία των drone – έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη νίκη των Αζερίων.
«Οι τουρκικές και ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών βρίσκονται ήδη σε επαφή», ισχυρίζεται ο Gunal, «και ο Πρόεδρος Ilham Aliyev του Αζερμπαϊτζάν λέγεται ότι γίνεται διαμεσολαβητής μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας».
Η νέα χρονιά μπορεί επομένως να δει ένα νέο πνεύμα στις σχέσεις μεταξύ του Τελ Αβίβ και της Άγκυρας, με τον Ερντογάν να κάνει σαφώς την πρώτη κίνηση.
Η απάντηση του Ισραήλ μένει να φανεί, ιδιαίτερα σε μια εποχή που η χώρα επιστρέφει στις κάλπες για τις τέταρτες κοινοβουλευτικές εκλογές της σε δύο χρόνια.
Ο Gunal, ωστόσο, παραμένει αισιόδοξος. «Περιμένω μια θετική απάντηση σύντομα», λέει, «αν και δεν πιστεύω ότι το Ισραήλ θα κάνει μια δραστική αλλαγή στις πολιτικές του έναντι των Παλαιστινίων, οι οποίες ενοχλούν σοβαρά την Τουρκία».