Ντόχα, Κατάρ © Sven Hansche / Shutterstock
Η Τουρκία ενέτεινε τη συνεργασία της με το Κατάρ κατά τη διάρκεια του αποκλεισμού που επέβαλε το αραβικό κουαρτέτο το 2017, όταν το μικροσκοπικό εμιράτο ήταν το πιο ευάλωτο και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική βοήθεια για τον εφοδιασμό τροφίμων και την ασφάλεια από αντιληπτές απειλές από τους γείτονές της, καθώς και από την απειλή ενός εσωτερικού πραξικοπήματος . Δεδομένου ότι η αποκατάσταση των διπλωματικών δεσμών που ανακοινώθηκε νωρίτερα αυτό το μήνα με το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) και το άνοιγμα των συνόρων και του εναέριου χώρου θα κάνει το Κατάρ λιγότερο εξαρτημένο από την Τουρκία, μπορεί να φανεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν χαιρέτισε τη συμφωνία και αναμένει οφέλη για την Τουρκία και τα κράτη του Κόλπου.
Περιήγηση στο ορυχείο της αραβικής πολιτικής
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
Η τρέχουσα συμφωνία «αλληλεγγύης και σταθερότητας» μεταξύ του Κατάρ και του ΣΣΚ συν την Αίγυπτο δεν αναφέρει τα 13 αιτήματα του 2017, τα οποία περιελάμβαναν το κλείσιμο της τουρκικής στρατιωτικής βάσης και τη διακοπή της στρατιωτικής συνεργασίας με την Άγκυρα. Ενώ θα πρέπει να περιμένει η πλήρης αποσαφήνιση των όρων και των επιπτώσεων της συμφωνίας, σαφώς δεν επιλύει όλα τα προβλήματα μεταξύ του Κατάρ και των γειτόνων του στον Κόλπο. Υπάρχουν προκλήσεις μπροστά, με τρεις εύλογες συνέπειες για την Τουρκία.
Τρία σενάρια
Πρώτον είναι η συνέχιση του status quo, όπου οι σχέσεις μεταξύ Κατάρ και Τουρκίας συνεχίζουν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητες. Αν και οι σχέσεις της Ντόχα με το Ριάντ βελτιώνονται, ο ανταγωνισμός μεταξύ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Αιγύπτου παραμένει και το Κατάρ δεν θα αλλάξει απαραίτητα την εξωτερική του πολιτική. Η Σαουδική Αραβία και οι αραβικοί συμμάχοι της – τα ΗΑΕ, το Μπαχρέιν και η Αίγυπτος – δεν μπορούν να επιτύχουν με καρότα αυτό που απέτυχαν να επιτύχουν με ραβδιά.
Ωστόσο, η συνέχιση του status quo δεν θα έκανε τον Κατάρ Τουρκία άνευ όρων σύμμαχος. Η Άγκυρα δεν είχε ποτέ απόλυτη επιρροή στη Ντόχα. Ενώ το Κατάρ αρνήθηκε να εγκρίνει την καταδίκη του Αραβικού Συνδέσμου για τις τουρκικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Συρία και το Ιράκ το 2016, επέλεξε να μην εμποδίσει ένα μεταγενέστερο ανακοινωθέν που αντικατοπτρίζει το ίδιο συναίσθημα. Η Qatar Petroleum προσχώρησε επίσης στην ExxonMobil στην υπογραφή συμβάσεων εξερεύνησης και κατανομής της παραγωγής με την Κύπρο το 2017, η οποία έρχεται σε αντίθεση με την πολιτική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Σε αυτό το σενάριο, η προληπτική, στρατιωτική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας θα συνεχιστεί αμετάβλητη, από τη Συρία έως τη Λιβύη. Ωστόσο, η Άγκυρα θα πρέπει να καταβάλει μεγαλύτερη προσπάθεια για να διατηρήσει τη σχέση της με ένα πιο ανεξάρτητο Κατάρ.
Το δεύτερο σενάριο είναι η περιφερειακή απομόνωση. Εάν η Τουρκία χάσει την επιρροή της στο Κατάρ, καθώς οι σχέσεις του τελευταίου με τους γείτονές της αναβιώσουν, αυτό θα αφήσει την Άγκυρα πιο απομονωμένη στην περιοχή. Το αραβικό κουαρτέτο ήλπιζε ότι ο αποκλεισμός του Κατάρ θα αποσύρει τη Ντόχα από την τουρκική και την ιρανική επιρροή και θα συμπιέσει την ανεξάρτητη εξωτερική του πολιτική. Το σχέδιο απέτυχε και είχε το αντίθετο αποτέλεσμα: το Κατάρ αύξησε τη συνεργασία του με την Τουρκία και ενέτεινε τους δεσμούς του με το Ιράν.
Μετά τη συμφιλίωση, η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της ενδέχεται να επιδιώξουν ένα πιο ρεαλιστικό, περιορισμένο σύνολο στόχων, όπως τον περιορισμό παρά την εξάλειψη της τουρκικής παρουσίας και επιρροής στο Κατάρ. Αυτή η προσέγγιση έχει περισσότερες πιθανότητες να επιτύχει αποτελέσματα και θα αποτελούσε πρόκληση για την Τουρκία. Μετά τη σύνοδο κορυφής του GCC, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΑΕ, Anwar Gargash, δήλωσε ότι ορισμένα ζητήματα θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο για να επιλυθούν από άλλα: «Ένα από τα μεγάλα πράγματα θα είναι οι γεωστρατηγικές διαστάσεις, πώς βλέπουμε περιφερειακές απειλές, πώς βλέπουμε την τουρκική παρουσία; Θα είναι μόνιμη η παρουσία της Τουρκίας στον Κόλπο; “
Τέλος, υπάρχει η δυνατότητα συμφιλίωσης με την περιοχή του Κόλπου. Οι διαφορές της Τουρκίας με τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ δεν ξεκίνησαν με τον αποκλεισμό του Κατάρ και δεν θα τελειώσουν με την άρση της. Ωστόσο, συμφωνώντας να τερματίσει τον αποκλεισμό χωρίς να ζητήσει από το Κατάρ να παραδεχτεί οποιοδήποτε από τα αρχικά κύρια αιτήματά του, η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της έχουν αναγνωρίσει μια νέα ισορροπία ισχύος στον Κόλπο. Αυτό μπορεί να δώσει στο Κατάρ τη δύναμη να μεσολαβήσει μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας. Η Τουρκία θα επωφεληθεί τότε από την απόψυξη.
Ξεχωριστές διαδικασίες συμφιλίωσης βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη μεταξύ Τουρκίας, Σαουδικής Αραβίας, Ισραήλ και Αιγύπτου. Σύμφωνα με τον Mithat Rende, πρώην Τούρκο πρεσβευτή στο Κατάρ, την ίδια στιγμή που αποκαταστάθηκε η επικοινωνία μεταξύ του Κατάρ και της Σαουδικής Αραβίας, άνοιξε ένα άλλο κανάλι μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Ριάντ. Η Άγκυρα έχει επίσης ασχοληθεί με τη διπλωματία και τη συνεργασία πληροφοριών με το Ισραήλ και την Αίγυπτο.
Εκεχειρία
Δεν μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση χωρίς συμφωνία για την επίτευξη κοινού εδάφους σχετικά με τις γεωστρατηγικές προσεγγίσεις στην περιοχή. Η τιμή για την Άγκυρα θα μπορούσε να είναι να μετριάσει τις προσεγγίσεις της σε ολόκληρο τον αραβικό κόσμο και να ασκήσει αυτοσυγκράτηση στη Λιβύη, τη Συρία και το Ιράκ. Το γεγονός ότι οι Σαουδάραβες είναι επί του παρόντος περισσότερο επικεντρωμένοι σε πιθανές απειλές από το Ιράν παρά στην τουρκική επέμβαση στη Μέση Ανατολή παρέχει ένα πολλά υποσχόμενο πλαίσιο για διαπραγματεύσεις. Η συμφιλίωση μεταξύ Τουρκίας και Σαουδικής Αραβίας θα περιορίσει επίσης τους Εμιράτες και τους Αιγύπτιους, για τους οποίους η διακοπή των δραστηριοτήτων της Τουρκίας είναι πιο επείγουσα από το Κατάρ που υποβαθμίζει τους δεσμούς του με το Ιράν.
Οι τουρκο-Σαουδικές προσπάθειες για εξεύρεση συμβιβασμού ενδέχεται να λάβουν ώθηση από το Κατάρ. Στη Ντόχα, η Τουρκία έχει τώρα έναν καλά συνδεδεμένο σύμμαχο στον Κόλπο που θα μπορούσε να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της Άγκυρας, οι οποίοι είναι επίσης προς το συμφέρον της. Αν και είναι απίθανο η Άγκυρα να αλλάξει τη γεωστρατηγική της κατεύθυνση, προκειμένου να αποκτήσει φιλικές σχέσεις με τα κράτη του Κόλπου, θα εξακολουθήσει να επωφελείται από την αποκατάσταση των σχέσεων της Ντόχα με το Ριάντ και τους συμμάχους της.
Για να χρησιμοποιήσουμε μια αναλογία από τον πόλεμο, η συμφωνία του ΣΣΚ είναι μια εκεχειρία παρά μια ειρηνευτική συμφωνία. Και είναι ακόμη σε εξέλιξη. Εάν η επαναπροσέγγιση εντός του ΣΣΚ διευκολύνει τη συμφιλίωση με την Τουρκία, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ευρύτερη διαδικασία που θα μπορούσε ενδεχομένως να περιλαμβάνει το Ισραήλ, το οποίο βρίσκεται σε μια παράλληλη διαδικασία ομαλοποίησης των σχέσεων με αραβικές χώρες όπως το Μπαχρέιν, τα ΗΑΕ, το Σουδάν και το Μαρόκο. Εάν, από την άλλη πλευρά, το ΣΣΚ και η Αίγυπτος καταφέρουν να αποσπάσουν σταδιακά το Κατάρ από την Τουρκία, αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στις στρατιωτικές πολιτικές της Τουρκίας στη Συρία και τη Λιβύη, τουλάχιστον οικονομικά – καθώς το Κατάρ χρηματοδοτεί τους εταίρους και τους αντιπροσώπους της Τουρκίας – και πολιτικά.
Η μεγαλύτερη περιφερειακή απομόνωση και συμφιλίωση με τον Κόλπο θα περιορίσει τις δραστηριότητες της Τουρκίας σε συγκρούσεις όπως η Συρία και η Λιβύη. Η ευρωπαϊκή δέσμευση, με τη μορφή πίεσης από όλες τις πλευρές για επίτευξη επίλυσης, θα ήταν χρήσιμη. Συμβάλλοντας στη σταθερότητα στην περιοχή, τέτοιες προσπάθειες θα μπορούσαν να βελτιώσουν τις σχετικές προκλήσεις ασφάλειας και μετανάστευσης.
*[This article was originally published by the German Institute for International and Security Affairs (SWP), which advises the German government and Bundestag on all questions related to foreign and security policy.]
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι δικές του συγγραφέα και δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τη συντακτική πολιτική του Fair Observer.