Οι άνθρωποι έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν
Από τον Χρήστο Π Παναγιωτίδη
Είχα διαμετρικά αντίθετα τις αντιδράσεις στο άρθρο μου της περασμένης Κυριακής με μερικούς αναγνώστες να υποστηρίζουν με ενθουσιασμό τις απόψεις μου υπέρ μιας σφιχτά δεμένης ομοσπονδίας, αλλά άλλοι ανεπιφύλακτα υπέρ μιας χαλαρής ομοσπονδίας. Δεν δόθηκε κανένας λόγος για την προτίμησή τους, ούτε δόθηκαν λεπτομέρειες για το τι κατανοούν με τον όρο χαλαρή ή αποκεντρωμένη ομοσπονδία. Υπήρχε, ωστόσο, ένα αιωρούμενο αίσθημα ότι μια χαλαρή ομοσπονδία θα βοηθούσε τους Ελληνοκύπριους να ξεπεράσουν τα εμπόδια της «μίας θετικής ψήφου» και της «εκ περιτροπής προεδρίας», που θεωρούν ως ανάθεμα, για αυτό που περιέγραψαν ως «προφανείς λόγους».
Η λογική της χαλαρής ομοσπονδίας είναι απλή και επικεντρώνεται στο επιχείρημα ότι όσο λιγότερα είναι τα θέματα στα οποία οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι πρέπει να πάρουν μια κοινή απόφαση, τόσο λιγότερες είναι οι συγκρούσεις και οι τριβές και, επομένως, τόσο το καλύτερο. Το επιχείρημα είναι κούφιο. Με βάση αυτή τη λογική, η ιδανική λύση στο Κυπριακό θα ήταν η διχοτόμηση.
Σε μια κανονική ομοσπονδία, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, ο Καναδάς, η Ελβετία, η Γερμανία και, γενικά, σε όλες τις ομοσπονδίες που λειτουργούν ομαλά και αποτελεσματικά, η τελευταία λέξη για όλα τα σημαντικά ζητήματα, που αφορούν την κυβέρνηση της χώρας στο σύνολό της (τόσο από την άποψη της διατύπωσης όσο και από την άποψη της εφαρμογής των κανόνων διακυβέρνησης) εναπόκειται στις κεντρικές αρχές. Αυτό ισχύει σε σχέση με το νομοθετικό, το εκτελεστικό και το δικαστικό σκέλος του κράτους.
Όσοι παρακολούθησαν πρόσφατα την εφαρμογή αυτών των κανόνων στις ΗΠΑ, στο πλαίσιο των προεδρικών εκλογών σε όλη τη χώρα, είχαν την ευκαιρία να εκτιμήσουν τη σημασία της ενσωμάτωσης των απαραίτητων «ελέγχων και ισορροπιών» στο σύστημα διακυβέρνησης. Φανταστείτε τι θα συνέβαινε εάν η αστυνομία και ο στρατός ήταν υπό τον έλεγχο ενός πολιτικού κόμματος ή ενός ομοσπονδιακού κράτους.
Το αντεπιχείρημα είναι ότι, υπό την προϋπόθεση ότι διασφαλίζονται οι προϋποθέσεις μιας ενιαίας διεθνούς προσωπικότητας, μιας κυριαρχίας και μιας υπηκοότητας, τα υπόλοιπα είναι λεπτομέρειες που ρυθμίζονται από το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν υπάρχει πιθανότητα να προκύψει πρόβλημα. Ζητώ από αυτούς που έχουν εγγραφεί σε αυτήν την προβολή να κάνουν την ακόλουθη ερώτηση. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν έχει αυτά τα χαρακτηριστικά; Φυσικά. Τότε, γιατί η ενιαία διεθνής προσωπικότητα, η ενιαία κυριαρχία και η ενιαία εθνικότητα απέτυχαν να διασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας, η ίδια η επιβίωση της οποίας κινδυνεύει σήμερα; Το 1962, παρά τις ρητές διατάξεις του Συντάγματος που απαγορεύουν την ένωση της Κύπρου με οποιαδήποτε άλλη χώρα, ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας υποστήριζε μια τέτοια πορεία δράσης. Γιατί αποκλείουμε τη δυνατότητα να δούμε την ιστορία να επαναλαμβάνεται στο μέλλον, αυτή τη φορά από την άλλη κοινότητα;
Το πιο σημαντικό, μια χαλαρή συμφωνία ομοσπονδίας θα κρατήσει τις δύο κοινότητες χωριστές, σε μεγάλη απόσταση, δημιουργώντας πολλαπλά εμπόδια στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική σύνδεση του πληθυσμού. Οι τοίχοι που ανεγείρονται θα εμποδίσουν τη μίξη των δύο κοινοτήτων και θα είναι ανυπέρβλητοι. Ας δούμε ποια είναι αυτά τα εμπόδια στην πράξη.
Τα πολιτικά εμπόδια
Σε μια χαλαρή συμφωνία ομοσπονδίας, η τρέχουσα πολιτική απομόνωση των δύο κοινοτήτων και το κλίμα αντιπαράθεσης που δημιουργεί αυτή η απομόνωση είναι πιθανό να συνεχιστούν και να ενταθούν. Ορισμένες ενέργειες της τουρκοκυπριακής πλευράς μπορεί να μην τους αρέσουν η ελληνοκυπριακή πλευρά και το αντίστροφο. Το βόρειο τμήμα της Κύπρου θα έχει τα δικά του πολιτικά κόμματα και το νότιο τμήμα της Κύπρου. Καμία πολιτική επαφή, καμία πολιτική ανάμειξη. Η Τουρκία θα συνεχίσει να έχει το προβάδισμα στις πολιτικές υποθέσεις του Βορρά (όπως κάνει σήμερα), γεγονός που θα επιδεινώσει την κατάσταση, δεδομένου ότι η Τουρκία πιθανότατα θα επιδιώξει να εξασφαλίσει υποστήριξη για τις θέσεις της σε διεθνές επίπεδο και σε επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με αποτέλεσμα την απομόνωση της Κύπρου και την επακόλουθη σύγκρουση μεταξύ των δύο «πολιτικά ίσων» ομοσπονδιακών κρατών. Πιθανό τελικό αποτέλεσμα: η αποψύλωση της Κύπρου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τα κοινωνικά εμπόδια
Σε μια χαλαρή συμφωνία ομοσπονδίας, η κοινωνική απομόνωση των δύο κοινοτήτων θα επιτευχθεί χρησιμοποιώντας τη γλώσσα ως εργαλείο για τη διατήρηση των δύο ομάδων. Ποιο θα είναι το αποτέλεσμα κάθε κοινότητας να υιοθετεί αποκλειστικά την τουρκική ή την ελληνική γλώσσα για επικοινωνία εντός των εκτελεστικών, νομοθετικών ή δικαστικών της οργάνων; Τι θα συμβεί αν, για παράδειγμα, η βόρεια Κύπρος επιλέξει να μην επιτρέψει πολιτικούς γάμους και ένας από τους συζύγους που πρόκειται να είναι μουσουλμάνος και ο άλλος είναι χριστιανός; Τι γίνεται αν στα δημόσια σχολεία της βόρειας Κύπρου η γλώσσα διδασκαλίας είναι τουρκική και η ιστορία θεωρείται ως απόπειρα εθνοκάθαρσης των Τουρκοκυπρίων από Ελληνοκύπριους (και αντίστροφα στο νότο);
Τα οικονομικά εμπόδια
Τα οικονομικά εμπόδια για τη μίξη των δύο κρατών της ομοσπονδίας είναι πιθανό να αποδείξουν τις σημαντικότερες παραμέτρους που διατηρούν τις δύο κοινότητες σε μια χαλαρή ομοσπονδία. Αυτά τα εμπόδια θα εξουδετερώσουν τις δυνάμεις της αγοράς, οι οποίες υπό κανονικές συνθήκες θα χρησιμεύσουν ως καταλύτης για την αντιμετώπιση του συγκρουσιακού κλίματος που ενδέχεται να επικρατήσει στο πρώτο στάδιο της νεοσυσταθείσας ομοσπονδίας, ιδίως ενόψει της αναμενόμενης αρνητικής επιρροής της Τουρκίας.
Εάν η φορολογία, η κοινωνική ασφάλιση και τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης των δύο ομοσπονδιακών κρατών καταλήξουν σε πολύ διαφορετικά μονοπάτια και η υπάρχουσα ανισότητα στο βιοτικό επίπεδο των δύο κοινοτήτων παραταθεί, η πιθανότητα συγκρούσεων θα είναι υψηλή. Σκεφτείτε τι είναι πιθανό να συμβεί εάν ένα από τα συστατικά κράτη κηρυχθεί σε πτώχευση. Αυτό συνέβη σχεδόν πρόσφατα στη Δημοκρατία κατά το πρόσφατο παρελθόν και αυτό που πιθανότατα θα είχε συμβεί στην «ΤΔΒΚ», εάν δεν είχε προκύψει οικονομική υποστήριξη της βόρειας Κύπρου από την Τουρκία. Έχετε ρωτήσει τι θα συνέβαινε εάν ένα από τα συστατικά κράτη χρεοκοπήσει; Θα τραβήξει ολόκληρη την ομοσπονδία; Φανταστείτε τέτοιες εξελίξεις να γίνονται κάτω από τη μύτη των Ελληνοκυπρίων ή των Τουρκοκυπρίων, οι οποίοι θα παρακολουθούσαν παθητικά και αβοήθητα αυτά τα καταστροφικά γεγονότα να αναπτύσσονται στο άλλο μισό της χαλαρά ομοσπονδιακής Κύπρου.
Όσοι μιλούν για μια χαλαρή ομοσπονδία δεν καταλαβαίνουν τις πρακτικές επιπτώσεις μιας τέτοιας ρύθμισης. Η ομοσπονδία δεν είναι μια μορφή κυβέρνησης όπου η πλειονότητα του πληθυσμού μπορεί να κρατηθεί όμηρος από τη μειονότητα. όπου η πλειοψηφία αναγκάζεται να διαδραματίσει παθητικό θεατή καταστροφικών γεγονότων, που επηρεάζουν ολόκληρη τη χώρα.
Οι κακόβουλες φήμες που επικρατούν ισχυρίζονται ότι επειδή η ελληνοκυπριακή ηγεσία δεν επιθυμεί ή δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσει λύση που θα αντιστοιχούσε σε προηγούμενες υποσχέσεις, οι ελληνοκύπριοι ηγέτες θα περιοριστούν στο να ζητήσουν την ανταλλαγή του περιφραγμένου τμήματος της Αμμοχώστου ( υπό τον έλεγχο των Ηνωμένων Εθνών) σε αντάλλαγμα για τη νομιμοποίηση της λειτουργίας του αεροδρομίου Τύμπου. Ο απώτερος στόχος θα ήταν μια πολύ χαλαρή ομοσπονδία που θα ικανοποιούσε τις προσδοκίες των λίγων αλλά φωνητικών υποστηρικτών του δόγματος «θα ήμασταν όλοι καλύτεροι, αν εμμείνουμε σε αυτήν την πλευρά, και εμμένουμε στην άλλη πλευρά». Από εκεί και πέρα, αυτοί που θα το κάνουν θα είναι αυτοί που καλούν τη μελωδία!
Ο Χρήστος Παναγιωτίδης είναι τακτικός αρθρογράφος για το Cyprus Mail, Sunday Mail και Alithia