Στις 7 Ιανουαρίου, Τουρκικά και ελληνικά ακτοφυλακά συγκρούστηκαν στο Αιγαίο Πέλαγος, κλιμακώνοντας τις εντάσεις μεταξύ των δύο μελών του ΝΑΤΟ. Στις 22 Δεκεμβρίου, η Τουρκία ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει να πραγματοποιεί σεισμικές ερευνητικές δραστηριότητες στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, αυξάνοντας επίσης τις εντάσεις με την Ελλάδα.
Οι κινήσεις πραγματοποιήθηκαν μετά την ανακοίνωση της ΕΕ στις 10 Δεκεμβρίου ότι θα επέβαλλε κυρώσεις στην Τουρκία για «παράνομες και επιθετικές» ενέργειες στην περιοχή. Αυτό ακολούθησε συγκρούσεις μεταξύ Τουρκίας, Ελλάδας και Κύπρου για τα αμφισβητούμενα θαλάσσια σύνορα στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο, με τον διαγωνισμό για την εξερεύνηση φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου να προσθέτει μόνο καύση στη φωτιά μεταξύ των μελών του ΝΑΤΟ.
Η Τουρκία έχει γίνει έτσι ένα επαναστατικό μέλος του ΝΑΤΟ, απομονωμένο εντός της συμμαχίας ως αποτέλεσμα πολλών αμφιλεγόμενων αποφάσεων και επιδείνωσης των αυξανόμενων διαφορών μεταξύ των μελών της.
Ιδρύθηκε το 1949, το ΝΑΤΟ σχεδιάστηκε για να εγγυηθεί τη συλλογική ασφάλεια έναντι της απειλής που έθεσε τότε η πρώην Σοβιετική Ένωση στη Δυτική Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ωστόσο, οι αρχές της συμμαχίας έχουν αμφισβητηθεί από μεμονωμένες ενέργειες που έχουν αναλάβει διάφορα κράτη μέλη τα τελευταία χρόνια.
Η Τουρκία ήταν ενάντια σε οποιαδήποτε στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2011, η οποία είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του πρώην ηγέτη της χώρας Muammar Gaddafi. Ωστόσο, οι προτεραιότητές της άλλαξαν με την υπογραφή της αμφιλεγόμενης θαλάσσιας συμφωνίας με την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας της Λιβύης τον Νοέμβριο του 2019.
Η συμφωνία προκάλεσε σοβαρές εντάσεις με πολλούς παράγοντες στην πλούσια σε πόρους περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και ώθησε την Ιταλία και την Ελλάδα να δημιουργήσουν μια αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) μεταξύ των δύο χωρών στο Ιόνιο Πέλαγος σε συμφωνία που υπεγράφη τον Ιούνιο του 2020.
Οι εντάσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας κορυφώθηκαν με την αποστολή γεωτρήσεων της Τουρκίας σε αμφισβητούμενα χωρικά ύδατα στο Αιγαίο Πέλαγος. Η Ελλάδα ανακοίνωσε σχέδια για επέκταση των χωρικών υδάτων της από έξι ναυτικά μίλια σε 12 από τις δυτικές ακτές της.
Η Γαλλία εξέφρασε επίσης την έντονη καταδίκη της για τις ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες καταδίκασαν τον ρόλο της Τουρκίας στην κλιμάκωση των εντάσεων.
Αυτά δεν περιορίστηκαν μόνο στα θαλάσσια σύνορα, αλλά επεκτάθηκαν και σε περιοχές συγκρούσεων όπως στη Συρία και τη Λιβύη, όπου τα μέλη του ΝΑΤΟ είχαν διαφορετικούς στόχους.
Ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουήλ Μακρόν αμφισβήτησε την απόσυρση αμερικανικών στρατευμάτων από τη βορειοανατολική Συρία τον Οκτώβριο του 2019, η οποία πραγματοποιήθηκε για να αποφευχθούν συγκρούσεις με την Τουρκία, σύμμαχο του ΝΑΤΟ. Δεν πραγματοποιήθηκαν διαβουλεύσεις με άλλους συμμάχους, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, η οποία συμμετείχε στον Συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ κατά της ομάδας του Ισλαμικού Κράτους (IS) στην περιοχή.
Ο Μακρόν δήλωσε ότι η απόφαση θα αυξήσει την ευπάθεια των γαλλικών στρατευμάτων στην περιοχή και θα παρεμποδίσει τις αμερικανικές εφοδιαστικές υπηρεσίες στον συνασπισμό. Γάλλοι εμπειρογνώμονες επέκριναν την κίνηση, λέγοντας ότι η αποχώρηση των ΗΠΑ θα καταστήσει τις συριακές κουρδικές δυνάμεις, έναν προηγούμενο σύμμαχο των ΗΠΑ στον πόλεμο εναντίον της IS, ευάλωτες στις τουρκικές επιθέσεις.
Οι διαφωνίες του ΝΑΤΟ σχετικά με τη Συρία άνοιξαν επίσης την πόρτα για τη Ρωσία να αυξήσει την πορεία της στην περιοχή και η Ρωσία συντονίστηκε με την Τουρκία για την έναρξη κοινών περιπολιών στη βορειοανατολική Συρία.
Οι ΗΠΑ έχουν επίσης επικρίνει άμεσα άλλα μέλη του ΝΑΤΟ, λέγοντας ότι τα ευρωπαϊκά μέλη δεν πληρώνουν αρκετά για να το υποστηρίξουν και κατηγορούν τη Γερμανία ότι είναι «παραβατική» όσον αφορά τη συμβολή της.
Οι επικρίσεις ακολούθησαν απόφαση τον Ιούλιο του 2019 να αποσύρει 12.000 αμερικανικά στρατεύματα από τη Γερμανία, τα οποία δεν κατάφεραν να επιτύχουν τον στόχο αμυντικών δαπανών. Σχεδόν 5.600 αμερικανικά στρατεύματα επρόκειτο να επανατοποθετηθούν σε άλλες χώρες μέλη του ΝΑΤΟ, κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη, για να αντιμετωπίσουν απειλές από τη Ρωσία. Ωστόσο, η απόφαση δεν έχει εφαρμοστεί λόγω των προσπαθειών των ΗΠΑ νομοθέτες να σταματήσουν τις προγραμματισμένες μειώσεις των στρατευμάτων.
Η συνεισφορά των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ ισοδυναμεί με το 70 τοις εκατό των συνολικών δαπανών, καθιστώντας το το μεγαλύτερο συνεισφέροντα μέχρι τώρα. Η συνεισφορά της Γαλλίας αντιπροσωπεύει το 5,6 τοις εκατό και το 4,8 τοις εκατό της Γερμανίας, ωθώντας τη συμμαχία να υιοθετήσει αυξήσεις 4,6 τοις εκατό στις αμυντικές δαπάνες των ευρωπαίων μελών και του Καναδά.
Οι ρωγμές στη συμμαχία φάνηκαν να αυξάνονται κατά τη διάρκεια της κρίσης στη Λιβύη, ιδίως ως αποτέλεσμα των στρατιωτικών συμφωνιών της Τουρκίας με το Λιβυκό GNA και των αυξήσεων στη στρατιωτική εκπαίδευση και υλικοτεχνική υποστήριξη για αυτό.
Τον Μάρτιο του 2020, η ΕΕ ξεκίνησε τη ναυτική επιχείρηση IRINI στη Μεσόγειο για την εφαρμογή του εμπάργκο όπλων του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ στη Λιβύη. Έκτοτε σταμάτησε αρκετά πλοία που είναι ύποπτα για μεταφορά όπλων στη Λιβύη και οι εντάσεις αυξήθηκαν μεταξύ Γερμανίας και Τουρκίας όταν μια γερμανική φρεγάτα εμπόδισε ένα τουρκικό πλοίο με σημαία να εισέλθει στην περιοχή.
Διαφωνίες μεταξύ των συμμάχων του ΝΑΤΟ έχουν επίσης εκδηλωθεί στον Καύκασο, όπου η Γαλλία έχει αντιταχθεί στην παρέμβαση της Τουρκίας στη σύγκρουση Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Ο Μάκρον είπε ότι ανησυχεί για «πολεμικά μηνύματα» από την Τουρκία, προσθέτοντας ότι «δεν θα τα δεχτούμε». Η Γαλλία είναι ο μοναδικός εκπρόσωπος της ΕΕ στην ομάδα του Μινσκ που βοηθά στη διαμεσολάβηση μεταξύ των δύο πλευρών προκειμένου να επιτευχθεί ειρηνική επίλυση της σύγκρουσης. Η Τουρκία είναι σύμμαχος του Αζερμπαϊτζάν.
Επιπλέον, το 2017, η Τουρκία αγόρασε ένα ρωσικό σύστημα πυραύλων επιφανείας-αέρος, το S-400, για 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια έναντι των ρητών επιθυμιών της συμμαχίας. Στη συνέχεια, οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις στον τουρκικό τομέα προμηθειών όπλων ως μέρος του Countering America’s Adversaries μέσω κυρώσεων Act (CAATSA), ο οποίος κυρώει τις χώρες που λαμβάνουν αποφάσεις που επηρεάζουν αρνητικά τα συμφέροντα των ΗΠΑ.
Οι εντάσεις που προέκυψαν μεταξύ των μελών της συμμαχίας οδήγησαν ορισμένα μέλη του ΝΑΤΟ να ζητήσουν τροποποιήσεις στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της συμμαχίας για να ξεπεραστούν τα εμπόδια κατά της δράσης εναντίον των επαναστατικών συμμάχων, υπερισχύοντας έτσι της αρχής της συλλογικότητας.
Εν τω μεταξύ, τα περισσότερα μέλη του ΝΑΤΟ βάζουν τις ελπίδες τους στην προεδρία του Μπάιντεν ως μέρος του στόχου του εκλεγμένου Προέδρου των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν για την ανοικοδόμηση συμμαχιών που έχουν χαθεί υπό τον απερχόμενο πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ.
Ενώ η ενότητα της συμμαχίας υποφέρει, ο ρόλος της ενδέχεται να επανενεργοποιηθεί υπό μια πρόσφατα προσληφθείσα προεδρία των ΗΠΑ. Οι ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο και η αγορά του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400 παραμένουν τα μεγαλύτερα άλυτα μέχρι σήμερα ζητήματα, περιπλέκοντας το περιθώριο συλλογικής δράσης.
* Μια έκδοση αυτού του άρθρου εμφανίζεται σε έντυπη έκδοση στις 14 Ιανουαρίου, 2021 του Al-Ahram Weekly.
Σύντομος σύνδεσμος: