Μετά από μια δεκαετία ανεξέλεγκτης εχθρότητας, τις τελευταίες εβδομάδες ο ισλαμιστής πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ερντογάν και οι σύμβουλοί του διεξήγαγαν μια επιθετική επίθεση στο Ισραήλ. Πώς μπορούμε να κατανοήσουμε αυτήν την ξαφνική στροφή των γεγονότων;
Τη δεκαετία του 1990, εκτός από τις ΗΠΑ, η Τουρκία ήταν ο στενότερος στρατηγικός σύμμαχος του Ισραήλ. Η συμμαχία μεταξύ των δύο χωρών έγινε αισθητή σε όλα, από τον τουρισμό έως τις πωλήσεις όπλων, από επιχειρηματικούς δεσμούς έως κοινές ασκήσεις κατάρτισης. Μετά την αρχική άνοδο του Ερντογάν στην εξουσία το 2002, τα πράγματα άρχισαν σταδιακά να αλλάζουν. Διαμορφώνοντας τον νέο οθωμανικό σουλτάνο σε μια αποστολή για την ανοικοδόμηση της χαμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Ερντογάν άρχισε να θερμαίνεται στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, και ιδιαίτερα στον παλαιστινιακό κλάδο της – την τρομοκρατική οργάνωση της Χαμάς.
Η Τουρκία ηγήθηκε της γραμμής των κυβερνήσεων που καταδίκασαν το Ισραήλ για τη δολοφονία του επικεφαλής τρομοκρατίας της Χαμάς Αχμέντ Γιασίν το 2004. Η υποστήριξη της Άγκυρας στη Γάζα συνέχισε να επεκτείνεται με τα χρόνια μέχρι το 2009, όταν η Τουρκία υποστήριξε ανοιχτά τη Χαμάς εναντίον του Ισραήλ στον μίνι πόλεμο του 2009. Το 2009 και το 2010, η τουρκική τηλεόραση δημοσίευσε δύο ανοιχτά αντισημιτικές δραματικές σειρές που απεικόνιζαν τους Ισραηλινούς ως δολοφόνους, απαγωγείς και τρομοκράτες.
Επίσης το 2010, η Τουρκία άρχισε να λειτουργεί ως επιχειρησιακή έδρα της Χαμάς. Εκείνη τη χρονιά, η IHH, μια μη κυβερνητική οργάνωση που συνδέεται με την Αλ Κάιντα στην Τουρκία οργάνωσε ένα στόλο στη Γάζα σε μια προσπάθεια να σπάσει τον θαλάσσιο αποκλεισμό του Ισραήλ στο έδαφος που ελέγχεται από την τρομοκρατία. Όταν οι ισραηλινοί ναυτικοί διοικητές επιβιβάστηκαν στο κύριο πλοίο – το μπλε Μαρμάρα– δέχτηκαν επίθεση από μια οργανωμένη δύναμη οπλισμένη με σιδερένιες ράβδους, μαχαίρια και όπλα. Στον επακόλουθο αγώνα, σκοτώθηκαν εννέα από τους Τούρκους επιτιθέμενους. Επτά Ισραηλινοί στρατιώτες τραυματίστηκαν.
Αυτό που απομένει από τη στρατηγική συμμαχία του Ισραήλ με την Τουρκία εξαφανίστηκε μετά το μπλε Μαρμάρα περιστατικό. Οι πωλήσεις όπλων έληξαν. Ο ισραηλινός τουρισμός στην Τουρκία ξηράνθηκε αφού παρενοχλήθηκαν οι τουρίστες του Ισραήλ στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης. Η Τουρκία παρενέβη με το ΝΑΤΟ για να κρατήσει το Ισραήλ από κοινές ασκήσεις.
Περίπου τη στιγμή που ο Ερντογάν ανέλαβε τους δεσμούς της Τουρκίας με το Ισραήλ, το Ισραήλ ανακάλυψε μεγάλες αποθέσεις φυσικού αερίου στα χωρικά του ύδατα στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι γείτονές της Κύπρος, Ελλάδα και Αίγυπτος ανακάλυψαν επίσης κοιτάσματα φυσικού αερίου. Τα τέσσερα έθνη, τα οποία είναι όλοι στόχοι της τουρκικής εχθρότητας, ενώθηκαν και τα τελευταία πέντε χρόνια έχουν αναπτύξει μια στρατηγική συμμαχία για την από κοινού ανάπτυξη και εμπορία του φυσικού αερίου τους. Τον Σεπτέμβριο, έδωσαν στη νέα τους συμμαχία μια επίσημη δομή με την ίδρυση του Φόρουμ για το φυσικό αέριο της Μεσογείου. Επίσης μέλη είναι η Ιταλία και η Παλαιστινιακή Αρχή. Η Γαλλία ενδιαφέρεται να γίνει μέλος και η ΕΕ και οι ΗΠΑ είναι επίσημοι παρατηρητές. Η Τουρκία προφανώς δεν είναι μέλος και δεν έχει προσκληθεί να συμμετάσχει.
Το EMGF σκοπεύει να επενδύσει 6 δισεκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη αγωγού φυσικού αερίου μέσω της Κρήτης για την παράδοση Ισραηλινού και Κυπριακού φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Αυτό θα παρακάμψει έναν αγωγό που υπάρχει ήδη στην Τουρκία.
Η Τουρκία θα καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να υπονομεύσει το EMGF. Υπέγραψε συμφωνία πέρυσι με την κυβέρνηση της Λιβύης με έδρα την Τρίπολη, την οποία η Τουρκία υποστηρίζει στρατιωτικά ενάντια στην κυβέρνηση της Λιβύης με έδρα την Ανατολή, η οποία υποστηρίζεται από την Αίγυπτο, τα ΗΑΕ και τη Ρωσία. Η συμφωνία καθορίζει αποκλειστικές θαλάσσιες οικονομικές ζώνες μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης που παραβιάζουν αιγυπτιακούς, ελληνικούς και κυπριακούς ισχυρισμούς. Αποκόπτει επίσης την Κρήτη από την Κύπρο, αναγκάζοντας τον προτεινόμενο αγωγό του EMGF να διασχίσει τα τουρκικά ύδατα και να απειλήσει επίσης την αιγυπτιακή μεταφορά φυσικού αερίου.
Η Τουρκία έχει επίσης χρησιμοποιήσει το ναυτικό της για να απειλήσει τα μέλη του EMGF. Από τον Αύγουστο μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου, τα τουρκικά ναυτικά πλοία περιπολούσαν τις ακτές της Κύπρου φρουρώντας ένα τουρκικό πλοίο εξερεύνησης πετρελαίου και φυσικού αερίου. Η τουρκική δύναμη παρενόχλησε ένα ισραηλινό πλοίο που συμμετείχε σε εργασίες ανάπτυξης φυσικού αερίου στην αποκλειστική θαλάσσια οικονομική ζώνη της Κύπρου.
Οι επιθετικές ενέργειες της Τουρκίας εναντίον των μελών της ΕΕ Ελλάδα και Κύπρος έχουν εξοργίσει την Ιταλία και τη Γαλλία. Νωρίτερα αυτό το μήνα, η ΕΕ επέβαλε περιορισμένες οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία και θα εξετάσει το ενδεχόμενο να επιταχύνει τα οικονομικά αντίποινα με πρόσθετες κυρώσεις τον επόμενο Μάρτιο.
Επίσης αυτό το μήνα, οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις στην Τουρκία μετά από επιχειρησιακές δοκιμές του ρωσικού πυραυλικού συστήματος S-400 κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η εισερχόμενη κυβέρνηση του Μπάιντεν, η οποία έχει δηλώσει ότι η θέση της για την Τουρκία ευθυγραμμίζεται με τη μαχητική θέση της Γαλλίας, αναμένεται να επιβάλει ακόμη πιο αυστηρές πολιτικές κατά της Άγκυρας.
Adem ALTAN / AFP / Getty
Εν τω μεταξύ, η οικονομία της Τουρκίας βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης. Η λιρέτα της έχει μειωθεί κατά 30% από τις αρχές του 2020. Τα έσοδα από τον τουρισμό μειώθηκαν κατά 90%. Τον Νοέμβριο, ο πληθωρισμός της Τουρκίας ήταν στο υψηλό των 15 μηνών στο 14,03%. Τα αποθέματα σε ξένο νόμισμα έχουν μειωθεί. Οι ξένες επενδύσεις της έχουν μειωθεί και οι προοπτικές της είναι ζοφερές.
Η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ και το Μαρόκο έχουν επιβάλει ανεπίσημα εμπορικά μποϊκοτάζ εναντίον της Άγκυρας λόγω των στενών δεσμών της με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα και το Κατάρ, στεγνώνοντας σημαντικές εξαγωγικές αγορές. Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έχουν φτάσει στο βαθμό που εμποδίζουν την είσοδο Τούρκων υπηκόων στο έδαφός του.
Η εξομάλυνση των σχέσεών του με το Ισραήλ στο πλαίσιο του Συμφώνου του Αβραάμ στο Μαρόκο αποτελεί ιδιαίτερο πλήγμα για την Τουρκία. Το Μαρόκο προεδρεύει της 56μελούς Επιτροπής Ιερουσαλήμ του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας. Για την τελευταία δεκαετία, ο Ερντογάν ρίχνει δεκάδες εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ για να διεκδικήσει την Τουρκία ως κυρίαρχη δύναμη στην πόλη. Κατά την εναρκτήρια συνεδρίαση του τουρκικού κοινοβουλίου τον Οκτώβριο, ο Ερντογάν δήλωσε ότι η Ιερουσαλήμ είναι τουρκική κατοχή. Με τα λόγια του, «η Ιερουσαλήμ είναι η πόλη μας». Και τώρα, οι δεσμοί του Μαρόκου με το Ισραήλ απειλούν να αναιρέσουν όλες τις προσπάθειες της Τουρκίας να υποστεί τον εαυτό της στην πρωτεύουσα του Ισραήλ.
Αυτό μας φέρνει στο ξαφνικό ενδιαφέρον του Ερντογάν να εξομαλύνει τις σχέσεις της κυβέρνησής του με το Ισραήλ. Από τις αρχές Δεκεμβρίου, η Τουρκία γεμίζει τα μέσα ενημέρωσης με αναφορές για “μυστικές συνομιλίες” μεταξύ Τούρκων και Ισραηλινών αξιωματούχων σχετικά με την προοπτική εξομάλυνσης των δεσμών. Η Τουρκία προσφέρθηκε να επιστρέψει τον πρέσβη της στο Ισραήλ μετά την υποβάθμιση των σχέσεών της με το Ισραήλ σε διαμαρτυρία για το άνοιγμα της αμερικανικής πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ τον Μάιο του 2018.
Σε μια συνέντευξη με Φωνή της Αμερικής την περασμένη εβδομάδα, ο σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του Ερντογάν Μεσούτ Καζίν έκανε τα πράγματα αρκετά βήματα ακόμη. Το Casin προσφέρθηκε να αποκαταστήσει στρατιωτικούς δεσμούς με το Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης της αποκατάστασης των τουρκικών αγορών ισραηλινών στρατιωτικών εξαγωγών. Το πιο σημαντικό, προσφέρθηκε να συνεργαστεί με το Ισραήλ στην Ανατολική Μεσόγειο, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς φυσικού αερίου του Ισραήλ στην Ευρώπη μέσω του αγωγού της Τουρκίας.
Με άλλα λόγια, οι Τούρκοι προσφέρουν να ομαλοποιήσουν τους δεσμούς με το Ισραήλ με όρους που θα εμπλουτίσουν την Τουρκία, θα της παράσχουν πρόσβαση στις προηγμένες στρατιωτικές βιομηχανίες του Ισραήλ και θα υπονομεύσουν την αναπτυσσόμενη στρατηγική συμμαχία του Ισραήλ με την Ελλάδα, την Κύπρο και την Αίγυπτο. Ως ανταμοιβή για μια τόσο γενναιόδωρη προσέγγιση, η Τουρκία ελπίζει να κερδίσει πόντους με την εισερχόμενη κυβέρνηση Μπάιντεν.
Συγκεκριμένα, ενώ η Τουρκία κατακλύζει οικονομικά και αποβάλλει συμμάχους και εμπορικούς εταίρους με πρωτοποριακή ταχύτητα, το Ισραήλ έχει γίνει ανεξάρτητο από την ενέργεια και αναδύεται ως μια σημαντική περιφερειακή δύναμη. Παρόλο που η οικονομία της έχει πληγεί σημαντικά από την πανδημία του κοροναϊού, οι ξένες επενδύσεις αυξήθηκαν 20 τοις εκατό το 2020 το 2019. Τα ποσοστά ανεργίας μειώθηκαν από 20 σε 14 τοις εκατό μεταξύ Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου και ως παγκόσμιος ηγέτης στους εμβολιασμούς κοροναϊών, το Ισραήλ είναι γίνετε το πρώτο έθνος που θα ανοίξει ξανά πλήρως στα τέλη Μαρτίου.
Είναι αξιοσημείωτο ότι, ακόμη και όταν η Τουρκία βλέπει το Ισραήλ ως σωσίβια σχεδία στην καταιγίδα που δημιούργησε ο Ερντογάν για τη χώρα του, το μίσος του καθεστώτος έναντι του Ισραήλ συνεχίζει να φουσκώνει. Η επιλογή του Ερντογάν για τον νέο πρεσβευτή της Τουρκίας στο Ισραήλ, Ουφούκ Ουλατάς, έχει ιστορία για το Ισραήλ. Λίγες μέρες πριν ο Casin εκδώσει την προσφορά της Τουρκίας για εξομάλυνση των σχέσεών της με το Ισραήλ, ένα πανεπιστήμιο στην Κωνσταντινούπολη φιλοξένησε ένα εικονικό συνέδριο στο οποίο ανώτεροι Ισλαμιστές από την Ισλαμική Τζιχάντ και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα ζήτησαν τον αφανισμό του Ισραήλ. Και ακόμη και σε παρατηρήσεις την περασμένη εβδομάδα, όταν ο Ερντογάν εξέφρασε την υποστήριξή του για την εξομάλυνση των δεσμών με το Ισραήλ, δεν κατέβαλε καμία προσπάθεια να κρύψει την υποκείμενη εχθρότητα του προς το εβραϊκό κράτος. “Η παλαιστινιακή πολιτική είναι η κόκκινη γραμμή μας”, είπε. “Είναι αδύνατο για εμάς να αποδεχτούμε τις παλαιστινιακές πολιτικές του Ισραήλ. Οι ανελέητες πράξεις τους εκεί είναι απαράδεκτες”.
Η Τουρκία είναι μια ισχυρή χώρα και ήταν πολύτιμος σύμμαχος για το Ισραήλ. Η εχθρική του στροφή κάτω από έναν ιδεολογικά οδηγημένο ισλαμιστή ηγέτη ήταν μια μεγάλη απώλεια για το Ισραήλ. Αλλά στη δεκαετία που η Τουρκία πήρε ένα πριόνι για την οικονομία και τις συμμαχίες της, το Ισραήλ αναδείχθηκε ως στρατιωτική, οικονομική και τεχνολογική δύναμη με ηγετικούς ρόλους στις περιφερειακές συμμαχίες.
Σήμερα, το Ισραήλ δεν έχει μεγάλο ενδιαφέρον να βοηθήσει την Τουρκία να ξεφύγει από την απομόνωση που υποφέρει λόγω της δικής της επιθετικής συμπεριφοράς. Και δεν έχει κανένα συμφέρον να συνάψει συμφωνία με τον Ερντογάν που θα βλάψει στρατηγικούς δεσμούς με νέους συμμάχους που απειλούνται επίσης από την Τουρκία.
Ο Ερντογάν έκανε το Ισραήλ μια προσφορά που η Ιερουσαλήμ θα ήταν ανόητη να αποδεχθεί. Και κατά πάσα πιθανότητα, πέραν της συμφωνίας να επιστρέψει ο Τούρκος πρέσβης στο Ισραήλ (και ο Ισραηλινός πρέσβης στην Άγκυρα), το Ισραήλ είναι απίθανο να το πράξει.
Η Caroline B. Glick είναι ανώτερη αρθρογράφος στο Ισραήλ Hayom και ο συγγραφέας του Η Ισραηλινή Λύση: Ένα Κρατικό Σχέδιο για την Ειρήνη στη Μέση Ανατολή, (Crown Forum, 2014). Από το 1994 έως το 1996, υπηρέτησε ως βασικό μέλος της διαπραγματευτικής ομάδας του Ισραήλ με τον Οργανισμό Απελευθέρωσης της Παλαιστίνης.
Οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι δικές του συγγραφέα.