Η περιοχή και η Κύπρος χρειάζονται μια νέα ενεργειακή αφήγηση. Το σχέδιο του Borrell, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, μπορεί να προσφέρει έναν τρόπο. Υπό την επίθεση του Covid-19, οι οικονομίες όλων των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου έχουν αποδυναμωθεί.
Αλλά η συνδυασμένη επίδραση της πανδημίας και του παράδοξου και ακανόνιστου τρόπου χειρισμού της οικονομίας του Ερντογάν, έχει αποδυναμώσει την Τουρκία δυσανάλογα, με τα επιτόκια, τη λίρα, τον πληθωρισμό / τιμές και την ανεργία σε μια επικίνδυνη κατάσταση. Η Τουρκία δεν μπορεί να αντεπεξέλθει με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, και ιδιαίτερα δεν μπορεί να επιβάλει σοβαρές κυρώσεις.
Αυτό, και η ανησυχία των δυναμικών ΗΠΑ μετά την εκλογή του Τζο Μπάιντεν στην προεδρία, είναι οι κύριοι παράγοντες που συνέβαλαν στην αλλαγή της Τουρκίας προς τα τέλη του 2020 και στην πιο συμφιλιωτική ρητορική της σχετικά με τις διαφορές της Ανατολικής Μεσογείου έως τώρα έτος.
Σε αυτό το ευμετάβλητο και δύσκολο περιβάλλον, το σχέδιο του Μπόρελ είναι μια προσπάθεια να προωθηθεί μια νέα γραμμή – προσφέροντας στην Τουρκία κίνητρα για ουσιαστική συνεργασία, αλλά και διατηρώντας την απειλή κυρώσεων σε περίπτωση που η Τουρκία επανέλθει σε επιθετικότητα και αντιπαράθεση.
Κατά τη συνεδρίαση του Συμβουλίου της ΕΕ τον Μάρτιο, οι ηγέτες της ΕΕ υποστήριξαν αυτό το σχέδιο ως βάση για την ανάπτυξη μιας νέας εποικοδομητικής σχέσης, υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία τηρεί τις υποσχέσεις της.
Η Ελλάδα και η Κύπρος φαίνεται να έχουν συμφωνήσει με τις βασικές συστάσεις του σχεδίου, οι οποίες θεωρούν ότι παρέχει μια ισορροπημένη προσέγγιση στα θέματα. Ταιριάζει επίσης στην αποφασιστική δέσμευση της Ελλάδας να συνεργαστεί στενά με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, η οποία ήδη αποφέρει απτά οφέλη. Με έναν αποδυναμωμένο Πρόεδρο, η Κύπρος δεν έχει πολλές διαπραγματεύσεις, αλλά για συνεργασία.
Τι σημαίνει λοιπόν το σχέδιο Borrell για την περιοχή και για το μέλλον των ενεργειακών εξελίξεων.
Σχέδιο και ενέργεια Borrell
Το σχέδιο παρουσιάζει έναν χάρτη πορείας για το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου στη σχέση ΕΕ-Τουρκίας. Αναγνώρισε ότι οι τουρκικές ενέργειες στην Ανατολική Μεσόγειο αμφισβήτησαν άμεσα τα δικαιώματα της Κύπρου στην ΑΟΖ της και τα θαλάσσια δικαιώματα της Ελλάδας στην περιοχή.
Απαραίτητο για αυτό το σχέδιο είναι η κλιμάκωση της έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο μέσω της παύσης των παράνομων δραστηριοτήτων γεώτρησης και της επανάληψης διμερών συνομιλιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ειδικότερα, η Τουρκία πρέπει να απέχει από περαιτέρω μονομερείς ενέργειες κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου.
Το σχέδιο είναι επίσης σαφές σχετικά με την ΑΟΖ και την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Αυτά «πρέπει να αντιμετωπιστούν μέσω διαλόγου βάσει του διεθνούς δικαίου, συμπεριλαμβανομένης της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), και εάν δεν βρεθεί λύση, το ζήτημα αυτό πρέπει να παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης».
Με βάση αυτό το σχέδιο, οι αρχηγοί κρατών της ΕΕ συμφώνησαν στις 25 Μαρτίου ότι η ΕΕ είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την Τουρκία με έναν προοδευτικό, αναλογικό αλλά και αναστρέψιμο τρόπο ενίσχυσης της συνεργασίας σε διάφορους τομείς κοινού ενδιαφέροντος και, ανάλογα με αυτό, να να λάβει περαιτέρω αποφάσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Ιούνιο.
Η ΕΕ προσφέρει στην Τουρκία οικονομική συνεργασία, επανάληψη του διαλόγου για θέματα κοινού ενδιαφέροντος και ενίσχυση της συνεργασίας για τις ανθρώπινες επαφές και την κινητικότητα.
Το σχέδιο αναφέρει ότι «είναι απαραίτητο να δούμε ένα αξιόπιστο μοτίβο στη στάση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, χωρίς οπισθοδρόμηση, για να αποδείξουμε ότι οι εκφρασμένες προθέσεις είναι γνήσιες και για να διασφαλιστεί ότι διατηρείται ευρύτερη αποκλιμάκωση στην περιοχή. Ωστόσο, παρατηρεί επίσης ότι τα πρόσφατα δευτερεύοντα περιστατικά υπενθυμίζουν ότι η αποκλιμάκωση εξακολουθεί να είναι αδύναμη και πρέπει να ενοποιηθεί.
Η ανακοίνωση του υπουργού Ενέργειας της Τουρκίας, Φατίχ Ντονμέζ, στις 2 Απριλίου, ορκίζεται ότι η Τουρκία θα ξαναρχίσει τις έρευνες της Ανατολικής Μεσογείου και θα πραγματοποιήσει σύντομα γεωτρήσεις είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Εάν τα τουρκικά πλοία έρευνας επιστρέψουν στα αμφισβητούμενα μέρη της Ανατολικής Μεσογείου, τα κέρδη των τελευταίων μηνών θα εξαφανιστούν γρήγορα.
Πολύ μπροστά
Ο Μπόρελ είναι αποφασισμένος να συνεχίσει να συνεργάζεται ενεργά με την Τουρκία τους επόμενους μήνες για να εξασφαλίσει έναν θετικό και εποικοδομητικό διάλογο – αλλά σε αυτό το στάδιο «όλες οι επιλογές παραμένουν στο τραπέζι».
Ειδικότερα, ο Borrell προειδοποιεί ότι «οι διερευνητικές συνομιλίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και οι διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού πρέπει να καταλήξουν σε ικανοποιητικό συμπέρασμα και δεν μπορούν να συνεχιστούν επ ‘αόριστον, καθώς ο χρόνος δεν είναι φίλος μας σε αυτήν την περίπτωση». Ορθώς είπε ότι «η εξομάλυνση των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας θα παραμείνει εξαιρετικά απαιτητική εάν δεν υπάρχει λύση στο Κυπριακό».
Ο Μπόρελ προειδοποίησε επίσης για πολιτικές και οικονομικές συνέπειες εάν η Τουρκία επανέλθει σε «ανανεωμένες μονομερείς ενέργειες ή προκλήσεις κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, με στόχο να προκαλέσει ζημιά στα συμφέροντα της ΕΕ και των κρατών μελών της, ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο». Αυτό αποτελεί προϋπόθεση τόσο για την Ελλάδα όσο και για την Κύπρο.
Αυτό ενισχύθηκε από τον Ursula non der Leyen που τόνισε ότι εάν η Τουρκία επιστρέψει σε μονομερείς, αντιπαραγωγικές, δράσεις, η ΕΕ θα σταματήσει τη θετική της προσέγγιση.
Μέχρι στιγμής, γενικά η Τουρκία φαίνεται να χαιρετίζει την πρόοδο σε μια θετική ατζέντα και δήλωσε ότι είναι έτοιμη να συνεργαστεί με την ΕΕ για την ενίσχυση της περιφερειακής ειρήνης και σταθερότητας και την προώθηση κοινών συμφερόντων. Αυτό πρέπει τώρα να ακολουθηθεί από ανάλογες ενέργειες στις διαπραγματεύσεις της με την Ελλάδα, ειδικά για τις θαλάσσιες διαφορές της Ανατολικής Μεσογείου, και στην επικείμενη πενταμερή διάσκεψη για το Κυπριακό αργότερα αυτό το μήνα.
Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν ενδείξεις θετικής ανακάλυψης, με κάποιες από τις αρνητικές ρητορείες να συνεχίζονται στην Τουρκία – ίσως για εσωτερική πολιτική κατανάλωση, αλλά ωστόσο ανησυχεί, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ειλικρίνεια της Τουρκίας – υποδηλώνοντας συνεχή προσοχή.
Αυτή τη φορά η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ συνεργάζεται στενότερα με την ΕΕ σε θέματα που αφορούν την Τουρκία, την Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή.
Στις 11 Μαρτίου, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Anthony Blinken εξέφρασε την ανησυχία του για τις προκλητικές ενέργειες της Τουρκίας. Είπε: «Κοιτάξαμε με πραγματική ανησυχία τον τελευταίο χρόνο και φυσικά πιο πρόσφατα, σε ορισμένες από τις ενέργειες που αναλήφθηκαν στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα από την Τουρκία… Είναι πολύ σημαντικό οι ΗΠΑ να σηκωθούν και να συμμετάσχουν στην προώθηση της κυριαρχίας της σταθερότητας και εδαφική ακεραιότητα όλων των μερών… και επιμένει ότι τυχόν διαφορές που θα προκύψουν θα επιλυθούν ειρηνικά, διπλωματικά, όχι στρατιωτικά, όχι μέσω προκλητικών ενεργειών ».
Εάν η Τουρκία επιλέξει να επιστρέψει σε μονομερείς ενέργειες, επιθετικότητα και προκλητικές παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο, θα εκπληρώσει συνδυασμένα τιμωρητικά μέτρα και από τα δύο.
Στην τρομερή οικονομική της κατάσταση, η Τουρκία έχει πολλά να κερδίσει συμμετέχοντας εποικοδομητικά και συνεργαζόμενη με την ΕΕ με βάση τις συστάσεις του σχεδίου Borrell – κάτι που οι ΗΠΑ υποστηρίζουν επίσης πλήρως. Ο Borrell καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η επίτευξη συνεργασίας με την Τουρκία θα αποτελούσε σημαντική συμβολή στη μελλοντική ευρωπαϊκή σταθερότητα.
Ο Δρ Charles Ellinas είναι ανώτερος συνεργάτης στο Παγκόσμιο Κέντρο Ενέργειας του Atlantic Council
@CharlesEllinas