Covid, διαρροή εγκεφάλων και επιστημονική κινητικότητα
Δρ Louisa Borg Haviaras
Η Ευρώπη αντιμετωπίζει επί του παρόντος σημαντικές κοινωνικές, οικολογικές και οικονομικές προκλήσεις που επιδεινώνονται από την κρίση του κοροναϊού. Η έρευνα και η καινοτομία είναι επομένως ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων και οι σημερινές συνθήκες πρέπει να μας κάνουν να ξανασκεφτούμε πώς να ενισχύσουμε την επιστημονική κινητικότητα.
Ο τελευταίος είναι βασικός στόχος του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας (ERA), του έργου επιχορήγησης που βρίσκεται σε εξέλιξη παρά το ότι ξεκίνησε το 2000 με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εγκρίνει πρόσφατα ανακοίνωση για έναν νέο Ευρωπαϊκό Χώρο Έρευνας για την Έρευνα και την Καινοτομία.
Με βάση την ηγετική θέση της Ευρώπης στην καινοτομία και την επιστημονική αριστεία, ο νέος ERA στοχεύει στην παροχή καλύτερου συντονισμού και συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ, των κρατών μελών και του ιδιωτικού τομέα · οδηγούν σε περισσότερες επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία · και ενίσχυση της κινητικότητας των ερευνητών, της εμπειρογνωμοσύνης τους και της ροής γνώσεων. Προκειμένου να αντικατοπτρίζεται η πρόοδος προς την έρευνα που βασίζεται στην αριστεία, τα κράτη μέλη που υστερούν έναντι του μέσου όρου της ΕΕ σε δημοσιεύσεις με υψηλή αναφορά πρέπει να μειώσουν το χάσμα στον μέσο όρο της ΕΕ κατά τουλάχιστον το ένα τρίτο τα επόμενα πέντε χρόνια.
Όσον αφορά την κινητικότητα των επιστημόνων και των ερευνητών, η ΕΕ στοχεύει στη βελτίωση των ευκαιριών ανάπτυξης σταδιοδρομίας για την προσέλκυση και διατήρηση των καλύτερων ερευνητών στην Ευρώπη, καθώς και την παροχή κινήτρων στους ερευνητές να ακολουθήσουν μια σταδιοδρομία εκτός ακαδημαϊκού χώρου.
Η διαρροή εγκεφάλων που προκλήθηκε από τον κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο της χρηματοπιστωτικής κρίσης των προηγούμενων ετών έχει επιβραδυνθεί λόγω της παρούσας κρίσης κοροναϊού. Πράγματι, η επιταχυνόμενη πορεία του εγκεφάλου φαίνεται να επιβραδύνεται με κάθε μέρα της πανδημίας, αλλά οι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι θα επανεκκινήσει με νέα δύναμη και ταχύτητα μόλις όλα επανέλθουν στο φυσιολογικό. Παρόλα αυτά, με τα κανονικά πρότυπα μετανάστευσης να σταματούν ως αποτέλεσμα του κλεισίματος των συνόρων, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η πανδημία μπορεί να βοηθήσει στην αναστροφή της διαρροής εγκεφάλων σε ορισμένες χώρες.
Μια διαρροή εγκεφάλων θεωρείται παραδοσιακά ως η αρνητική μετανάστευση των επαγγελματιών, που συμβαίνει συνήθως από τις αναπτυσσόμενες στις ανεπτυγμένες χώρες. Στη συνέχεια, οι αναπτυσσόμενες χώρες χάνουν καινοτόμες και παραγωγικές ικανότητες, ενώ οι λαμβανόμενες αναπτυσσόμενες χώρες επωφελούνται αυξάνοντας το υψηλό μορφωμένο ανθρώπινο δυναμικό τους, βιώνοντας έτσι ένα κέρδος εγκεφάλου. Η διαρροή εγκεφάλου μπορεί να έχει διαφορετικές μορφές. Για παράδειγμα, στις δεκαετίες του 1950 και του 1960, υπήρχε μια διεθνής διαρροή εγκεφάλων από τον παλιό κόσμο στον νέο και εκτιμάται ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχασε περίπου το 10% των νέων εξειδικευμένων διδακτορικών φοιτητών και ένα τοις εκατό των καθιερωμένων ακαδημαϊκών του στις ΗΠΑ και τον Καναδά. Ωστόσο, αυτό προσέφερε στο Ηνωμένο Βασίλειο την ευκαιρία να δημιουργήσει συνδέσμους και να δημιουργήσει συνεργασίες με αυτές τις χώρες.
Ένα άλλο παράδειγμα αφορά τις τεράστιες τάξεις ταλαντούχων Ελλήνων ερευνητών και επιστημόνων που σε μια προσπάθεια να ξεφύγουν από μια αργή αγορά εργασίας, η έλλειψη ευκαιριών στο σπίτι έφυγε από την Ελλάδα για να βρει δουλειά στο εξωτερικό.
Η Κύπρος έχει μια μεγάλη και επιτυχημένη διασπορά Κυπρίων και κατοίκων Κυπριακής καταγωγής που ζουν ή εργάζονται στο εξωτερικό. Παρόλο που δεν υπάρχει επίσημη τεκμηρίωση σχετικά με το φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων στην Κύπρο, υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με σοβαρή ή πιθανή απειλή διαρροής εγκεφάλων σε αρκετές εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και άλλες αξιόπιστες πηγές, συμπεριλαμβανομένου του Παγκόσμιου Οργανισμού Νέων Υπερπόντιων Κυπρίων, της Εθνικής Ομοσπονδίας Κυπρίων στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου.
Υπάρχει επίσης κάποια τεκμηρίωση διαρροής εγκεφάλων σε διάφορες έρευνες που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία 15 χρόνια. Αυτό δείχνει ότι η διαρροή εγκεφάλων είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στο μέγεθος της χώρας και ότι η ευκολία της μετανάστευσης είναι ισχυρότερη σε μικρές πολιτείες κάνοντας τους ανθρώπους της πιο ευαίσθητες σε τέτοιους παράγοντες. Σε αυτή την προοπτική, η Κύπρος έχει βιώσει τρία κύματα μετανάστευσης στην πρόσφατη ιστορία της. Η πρώτη συσχετίστηκε με τη μετανάστευση μεγάλης κλίμακας Κυπρίων στο εξωτερικό στις αρχές του 20ού αιώνα για την αναζήτηση θέσεων εργασίας και καλύτερου βιοτικού επιπέδου. Το δεύτερο συνέβη κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1950 και του 1960, ενώ το τρίτο κύμα μετανάστευσης συνέβη μετά την τουρκική εισβολή του 1974 στην Κύπρο, σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, οι ΗΠΑ και η Αυστραλία μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Μετά την οικονομική κρίση και την επιβαλλόμενη δημοσιονομική προσαρμογή το 2013 υπάρχει μια ισχυρή ένδειξη ότι οι νέοι και οι πιο ταλαντούχοι επιστήμονες φεύγουν από την Κύπρο. Η έξοδος των νέων προκάλεσε αυξανόμενους φόβους για μια «χαμένη γενιά» νέων στην Κύπρο, εξαιτίας της έλλειψης ευκαιριών και των ζοφερών οικονομικών προοπτικών. Η τάση των μεταναστών ερευνητών, που ενισχύεται από την κρίση, επισημαίνεται επίσης σε πολλές εκθέσεις πολιτικής της ΕΕ για την Κύπρο, οι οποίες αναλύουν και αξιολογούν την πολιτική και τις εθνικές εξελίξεις του συστήματος Ε & Α σε σχέση με τις εθνικές πολιτικές προτεραιότητες και την ατζέντα πολιτικής της ΕΕ με ιδιαίτερη έμφαση στον ERA και Ένωση καινοτομίας.
Οι συνέπειες είναι ότι τα αποτελέσματα των επιπτώσεων της κυπριακής επιστημονικής μετανάστευσης δεν έχουν διερευνηθεί και αναλυθεί σε απαραίτητο βαθμό σε εθνικό επίπεδο που θα βοηθούσε στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση μοναδικών προκλήσεων ανά χώρα.
Σε ένα μελλοντικό άρθρο θα επικεντρωθώ στους λόγους που επιδείνωσαν το φαινόμενο διαρροής εγκεφάλων στην Κύπρο, όπως αποδεικνύεται από την εμπειρική έρευνα που διεξήχθη μεταξύ 2014 και 2016.
Η Δρ Louisa Borg Haviaras είναι κάτοχος διδακτορικού τίτλου από το Πανεπιστήμιο Oxford Brookes