Όλοι συμφωνούν ότι η μεταρρύθμιση είναι ζωτική, οπότε γιατί χρειαζόμαστε δημοψήφισμα;
Του Γιώργου Κουμούλη
Προκειμένου να αποκατασταθεί η διανοητική ισορροπία εκείνων που μπορεί να ανησυχούσαν για τις επιπτώσεις της επικεφαλίδας, βιάζομαι να ξεκαθαρίσω ότι δεν προωθώ άλλο ηρωικό «όχι», απλώς γράφοντας την αντίδρασή μου στην πρόταση της κυβέρνησης για ένα εθνικό δημοψήφισμα για μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Η κυβέρνηση έχει ήδη στείλει στο Σώμα την προτεινόμενη ερώτηση που πρέπει να τεθεί ενώπιον του λαού, όταν ψηφίζουν στις κοινοβουλευτικές εκλογές της 30ής Μαΐου: «Συμφωνείτε με τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης βάσει της πρότασης της εκτελεστικής αρχής, για τη δημιουργία από 17 νέους δήμους με διοικητική και οικονομική ανεξαρτησία; “
Αυτή η ιστορία για τη μεταρρύθμιση της τοπικής αυτοδιοίκησης συνεχίζεται εδώ και χρόνια. Όλοι συμφωνούν ότι απαιτούνται ριζικές αλλαγές. Ο αριθμός των δήμων σήμερα αριθμεί 39 και θεωρείται ο μεγαλύτερος αριθμός στον κόσμο ως ποσοστό του πληθυσμού. Κατά τη διάρκεια της βρετανικής κυριαρχίας υπήρχαν 12 δήμαρχοι, έξι στις πόλεις και έξι στα μεγάλα χωριά. Μετά την ανεξαρτησία, αλλά ειδικά μετά το 1980, σημειώθηκε έκρηξη στους δήμους. Οι περιοχές της ευρύτερης Λευκωσίας – Αγλάντζια, Στρόβολος, Έγκωμη, Άγιος Δομήτιος που κάποτε ήταν προάστια της πρωτεύουσας – έγιναν αυτοί δήμοι.
Κάτι παρόμοιο συνέβη στις άλλες πόλεις. Από οικονομική άποψη, αυτή η εξέλιξη αποδείχθηκε θεαματική αποτυχία, διότι οδήγησε στον κατακερματισμό των ευθυνών και είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των λειτουργικών δαπανών των δήμων σε βάρος των φορολογουμένων. Γι ‘αυτό είναι εξαιρετικά επείγουσα η συγχώνευση των δήμων και η μείωση τους σε 17, όπως προτείνει η κυβέρνηση. Για παράδειγμα, η Λευκωσία, μια μάλλον μικρή πόλη στην ΕΕ, δεν χρειάζεται να έχει πέντε δήμους και κατά συνέπεια πέντε φορές τα έξοδα για την αμοιβή των δημάρχων, αναπληρωτών δημάρχων, συμβούλων, λογιστών, αρχιτεκτόνων, πολιτικών μηχανικών, καθώς και τα μπόνους συνταξιοδότησής τους κ.λπ. Η συγχώνευση και μείωση του αριθμού των δήμων δεν σημαίνει τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Τα προγράμματα υποδομής και κοινωνικής πρόνοιας που λειτουργούν στους δήμους, όπως η υγεία, το περιβάλλον και ο αθλητισμός δεν θα επηρεαστούν μόνο από τις συγχωνεύσεις, αλλά θα βελτιωθούν. Το ίδιο ισχύει για τις αρχές της εγγύτητας με τους κατοίκους και τη δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Με απλά λόγια, το κόστος θα μειωθεί δραματικά και θα ωφελήσει όλους μας.
Κανένα κόμμα ή λογικό άτομο δεν διαφωνεί με αυτές τις παρατηρήσεις. Ακόμη και η Ένωση Δήμων εξέφρασε την ικανοποίησή της για τις προτεινόμενες αλλαγές. Με άλλα λόγια, όλοι συμφωνούν ότι η μεταρρύθμιση είναι απαραίτητη. Τώρα υπάρχει επίσης ένα ισχυρό κίνητρο που παρέχεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η οποία δεσμεύεται να εκταμιεύσει το σημαντικό ποσό των 968 εκατομμυρίων ευρώ όσο εφαρμόζονται οι μεταρρυθμίσεις.
Η εθνική πρόταση δημοψηφίσματος της κυβέρνησης μεταφέρθηκε στην Ολομέλεια την περασμένη Πέμπτη. Ο Diko και ο Akel εξασφάλισαν ότι απορρίφθηκε. Η συλλογιστική τους ήταν διεστραμμένη. Όπως είπε ο αρχηγός του Akel, «ο καλύτερος τρόπος είναι να προχωρήσουμε σε συνέργειες στο αρχικό στάδιο και να έχουμε τοπικά δημοψηφίσματα, έτσι ώστε οι πολίτες να μπορούν να αποφασίσουν τοπικά πώς θέλουν να διαμορφώσουν το μέλλον τους».
Στην τελική ανάλυση, η διαφωνία οφείλεται στο γεγονός ότι η κυβέρνηση τάσσεται υπέρ της διεξαγωγής εθνικού δημοψηφίσματος, ενώ η αντιπολίτευση επιθυμεί δημοψήφισμα για κάθε δήμο, με έναν μόνο δήμο να έχει την εξουσία να εμποδίζει τη μεταρρύθμιση. Το ερώτημα είναι, δεδομένου ότι όλοι αναγνωρίζουν την ανάγκη για μεταρρύθμιση, γιατί δεν επικεντρώνονται στην επίλυση των πολύ λίγων διαφορών μεταξύ των μερών, ώστε οι σχετικοί λογαριασμοί να μπορούν να εγκριθούν το συντομότερο δυνατόν χωρίς να διεξάγονται δημοψηφίσματα;
Πουθενά δεν λέει το σύνταγμά μας ότι οι αλλαγές στους συνταγματικούς νόμους πρέπει να τεθούν σε δημοψήφισμα. Σε τελική ανάλυση, η πιο σημαντική εξέλιξη στην ιστορία μας από το 1974, η ένταξή μας στην ΕΕ, δεν πραγματοποιήθηκε μετά από ψηφοφορία για δημοψήφισμα, αλλά μέσω ψηφοφορίας του νομοθέτη. Ένα δημοψήφισμα τοπικής αυτοδιοίκησης θα μπορούσε να επιστρέψει ψήφο «όχι», ανεξάρτητα από το πόσο αδιανόητο μπορεί να φαίνεται. Οι Κύπριοι μπορεί να καταλάβουν τα πλεονεκτήματα της μεταρρύθμισης, αλλά όταν έρθει η ώρα και ως κάτοικοι ενός χωριού ή μιας πόλης, που πρέπει να ψηφίσουν για τη συγχώνευση του δήμου τους με έναν μεγαλύτερο δήμο, είναι πιθανό να έχουν δεύτερη σκέψη.
Τα δημοψηφίσματα δεν ενισχύουν απαραίτητα τη δημοκρατία, αλλά συχνά οδηγούν σε εθνικές καταστροφές, όπως υποστηρίζουν πολλοί ακαδημαϊκοί. Προτείνω το εξαιρετικό άρθρο των Amanda Taub και Max Fisher, με τίτλο «Γιατί τα δημοψηφίσματα δεν είναι τόσο δημοκρατικά όσο φαίνονται», και δημοσιεύθηκε στο Νιου Γιορκ Ταιμς στις 4 Οκτωβρίου 2016. Για παράδειγμα, το δημοψήφισμα του 1920 στην Ελλάδα για την επιστροφή στη χώρα του εξόριστου βασιλιά Κωνσταντίνου ήταν η κύρια αιτία της καταστροφής της Μικράς Ασίας. Οι Σύμμαχοι είχαν προειδοποιήσει τον ελληνικό λαό ότι εάν επέστρεφε ο Κωνσταντίνος, θα αισθανόταν ελεύθεροι από την υποχρέωση να δείξουν αλληλεγγύη προς την κυβέρνηση της Ελλάδας. Παρ ‘όλα αυτά, ο ελληνικός λαός ψήφισε υπέρ της επιστροφής του βασιλιά.
Η Κύπρος έχει επίσης το δικό της παράδειγμα, το δημοψήφισμα του 2004, όταν καταψηφίσαμε την επανένωση. Οι καταστροφικές συνέπειες του «ηρωικού αριθ.» Είναι σε κίνηση και η μόνιμη διχοτόμηση με όλους τους κινδύνους φαίνεται αναπόφευκτη.
Ο Γιώργος Κουμουλής είναι οικονομολόγος και κοινωνικός επιστήμονας